۴۰ سال پیش و تنها چند ماه مانده به شورش ۱۳۵۷، نامه‌هایی میان محمدرضا شاه پهلوی و جیمی کارتر، رئیس‌جمهور آمریکا ردوبدل شد. نامه اول شاهنشاه ابراز نگرانی از تسلط شوروی بر افغانستان بود که کارتر در پاسخ به دیگر مسائل منطقه‌ای هم اشاره کرد. شاهنشاه در پاسخ به کارتر، با خشنودی از «لحن صمیمانه و گرم نامه» از اینکه آمریکا نسبت به عملیات شوروی در آفریقا و دیگر نقاط واکنش نشان می‌دهد، ابراز خوشحالی کردند.
شنبه ۳ ژوئن ۱۹۷۸ [۱۳ خرداد ۱۳۵۷]
۱. متن نامهٔ کارتر در پاسخ به نامهٔ شاهنشاه که در تاریخ ۸ می ارسال شد، در ادامه آمده است. رئیس‌جمهور درخواست کرده تا هنگام تحویل نامه به محمدرضا شاه پهلوی، این پیام شفاهی نیز به او منتقل شود: «در پی مکالماتی که با فرانسوی‌ها طی هفتهٔ گذشته داشتم، خوشبین هستم که بتوانیم اختلافاتمان بر سر مسالهٔ پاکستان را حل کنیم.»
علاوه بر آن در نظر داشته باشید که اگر این موانع از میان برداشته شوند، امید داریم که شرایطی فراهم کنیم تا امنیت منطقه افزایش یابد. تاکنون، وزیر امور خارجه به این نتیجه رسیده تا معاون وزیر «نیوسام» را احتمالا در ماه جولای، به جنوب آسیا و از جمله تهران بفرستد، تا بررسی کنیم که چگونه می‌توان همکاری‌های منطقه‌ای را افزایش داد و به طور خاص به پاکستان اطمینان خاطر بخشید.
۲. متن نامه:
اعلیحضرت همایونی
من کاملا به نگرانی شما در زمینهٔ اتفاقات اخیر افغانستان که در نامهٔ روز ۸ می به صراحت به آن اشاره کردید واقف هستم. تسلط شوروی بر افغانستان خطری بسیار جدی برای دنیای آزاد محسوب می‌شود. میان ما که در این مساله اشتراک نظر داریم، مسالهٔ امنیت ملی در میان است و باید در هفته‌ها و ماه‌های آینده با یکدیگر از نزدیک همکاری کنیم. مهم‌ترین مساله‌ای که در آینده نزدیک می‌توانیم با هم همکاری کنیم، تلاش بر سر آن است که رهبران افغانستان را متقاعد سازیم تا در جنبش عدم تعهد باقی بمانند. ما مطابق با روابط دوجانبه‌مان آماده‌ایم تا به حضورمان در افغانستان و به فعالیت‌های مشترکمان در آن کشور ادامه دهیم.
من عقیده دارم که تا حدی می‌توانیم وابستگی افغانستان به شوروی را محدود کرده و روابطش با دیگر کشور‌ها را گسترش بدهیم، به این ترتیب به هدف مشترک ما و شما نزدیکتر خواهیم شد. اما از سوی دیگر باید به یاد داشته باشیم که این تلاش‌ها شاید هرگز به موفقیت ختم نشوند. در نتیجه من مایل هستم تا شخصا با شما در ارتباط باشم و امیدوارم جناب سفیر سالیوان هم بتواند با شما تبادل اطلاعات کرده و به طور مرتب تمامی تصمیمات سیاسی را با شما و مقامات دولتتان مورد بازنگری قرار دهد.
دیدگاه و تجربهٔ شخصی شما از منطقه برای من بسیار مفید و ارزشمند خواهد بود تا بتوانم روند اتفاقات را ارزیابی کنم. ما همچنین با دولت پاکستان در تماس مداوم خواهیم بود، زیرا آن‌ها نیز همانند ما نگران تحولات افغانستان و تاثیری که این تحولات در امنیت منطقه پدید خواهد آورد، هستند.
ما به طور مداوم در پی یافتن راهی هستیم تا به ثبات و قدرت پاکستان کمک کند و به مشاورهٔ نزدیک و دائم با شما ادامه خواهیم داد تا بهترین روش برای دستیابی به هدف مشترکمان، که یک پاکستانِ امن در جنوب آسیای با امنیت است، دست بیابیم. در مورد کشورهایی که در مرز غربی ایران قرار دارند، من عقیده دارم که اقدامات ایالات متحده در راستای تقویت متحدانمان در این مناطق صورت گرفته تا امنیت منطقه تضمین شود.
در اختیار گذاشتن هواپیماهای جنگنده در اختیار عربستان و مصر کمک بسیاری به نیروی دفاعی این کشور‌ها خواهد کرد و به آن‌ها نیرو و توان آن را خواهد داد تا با تهدیدهای عناصر تندرو مقابله کنند. همکاری نزدیک شما با آن‌ها تا حد بسیار زیادی به استقلال این کشور‌ها کمک خواهد کرد. اگرچه تلاش‌های ما برای برقراری صلح در خاورمیانه به سرعت و مطابق انتظار من پیش نرفت ولی ایالات متحده همچنان به دستیابی به یک صلح دائم و قریب‌الوقوع میان اسرائیل و اعزاب همسایه این کشور، پایبند است.
ما روزانه با همهٔ طرفین در ارتباطیم و انتظار داریم که به سرعت پیشرفت حاصل شود. من شخصا از نقش مثبت شما در مسالهٔ مذاکرات اعراب و اسرائیل و خدمات دولتتان در کمک به نیروهای صلح در جنوب لبنان قدردانی می‌کنم.
علیرغم عقبگرد ناامیدکننده‌ای که در اوایل این ماه در کمیته روابط خارجی سنا پیش آمد، مایلم که در نظر داشته باشید دولت من کاملا به رفع تحریم سلاح از ترکیه متعهد است. من با نگرانی‌های شما در زمینهٔ شرایط تحریم تسلیحاتی موافق هستم. منتظر هستیم تا این مساله در این تابستان به رای گذاشته شود.
ترکیه با مشکلات زیاد اقتصادی، سیاسی، دیپلماتیک و نظامی مواجه است و متحدانش باید از هیچ کمکی دریغ نکنند تا ترکیه همچنان پرقدرت و متمایل به غرب باقی بماند زیرا این امر برای امنیت منطقه اهمیت به‌سزایی دارد.
ایالات متحده به دقت تحولات شاخ آفریقا را نیز مد نظر دارد. ما در تلاشیم تا از طریق کمک‌های مستقیم نظامی و اقتصادی به سودان و کنیا، از نفوذ کوبا و شوروی در منطقه جلوگیری به عمل بیاوریم. اما در شرایطی که یک کشور به طور سیستماتیک به تمامیت ارضی کشور دیگر دست می‌یازد، نمی‌توانیم هیچ کمکی بکنیم. گزارش‌های اخیری که از کمک سومالی به شورشیان اوگاندا به دستمان رسیده ما را بسیار نگران کرده است.
رئیس‌جمهور زیادباره به ما اطمینان بخشیده که با همسایگانش روابطی صلح‌آمیز دارد اما گزارشات حاکی از آنست که فعالیت‌هایی بر خلاف این ادعا صورت می‌گیرد. این مساله به کوبا و شوروی این بهانه را داده تا با تعداد زیادی از نیروهای ارتشی در اتیوپی باقی بمانند.
ما امیدواریم که رئیس‌جمهور زیادباره از پشتیبانی نیروهای شبه‌نظامی دست بردارد و کشورش را به سمت صلح پیش ببرد. این امر باعث خواهد شد تا روابط سومالی با غرب بهبود بیابد و ثبات در منطقه ایجاد شود و شوروی نتواند با طراحی چنین آشوب‌هایی، برای حضور بیشتر در منطقه سوءاستفاده کند.
در آخر، در مذاکراتمان با شوروی بر این موضوع همچنان تاکید خواهیم داشت که در روابط ایالات متحده و شوروی مساله مهم این است که شوروی از دخالت در امور دیگر کشور‌ها دست بکشد و به استقلال آن‌ها احترام بگذارد. اجازه بدهید بار دیگر تاکید کنم که ما به دفاع از متحدانمان در تمام جهان، در برابر هرگونه تهاجمی متعهد هستیم.
اعلیحضرت، من بسیار خوشوقت شدم که شما با صراحت به من نامه نوشتید. این دقیقا همان رابطه‌ای است که من امیدوارم در نتیجهٔ گفت‌وگو‌هایمان در تهران و واشنگتن شکل بگیرد. ما باید به همین شیوهٔ صریح و آزادانه با هم گفت‌وگو کنیم.
ارادتمند
جیمی کارتر
خدمت اعلیحضرت محمدرضا پهلوی
شاهنشاه ایران
پاسخ شاهنشاه به نامهٔ کارتر روز ۴ ژوئن
سه‌شنبه ۶ ژوئن ۱۹۷۸ [۱۶ خرداد ۱۳۵۷]
۱. نامهٔ کارتر را که در تلگراف پیش توضیح داده شده بود، در صبح روز ۶ ژوئن به شاه تحویل دادم. پس از آنکه شاه نامه را خواند به صورت شفاهی راجع به کارخانجات شیمیایی و دیدار احتمالی نیوسام توضیح دادم.
۲. شاه از من خواست که به اطلاع رئیس‌جمهور برسانم که بابت لحن صمیمانه و گرم نامه بسیار خوشنود است. راجع به مساله افغانستان، او نیز معتقد است که راهی جز آنچه که در نامهٔ رئیس‌جمهور به آن اشاره شده وجود ندارد. با این وجود شاه احساس می‌کند نباید در مورد گرایشات رژیم افغانستان دچار توهم شویم. حتی اگر رژیم افغانستان از اقمار شوروی به شمار بیاید، شوروی بدون شک کابل را ترغیب خواهد کرد تا روابط اقتصادی با غرب را حفظ کند. برای مثال او چنین الگویی را در کشورهای حوزهٔ بالکان مشاهده می‌کند که بزرگتر‌ین شریک تجاریشان آلمان غربی است.
۳. در مورد پالایشگاه پاکستان، شاه گفت که هنوز پاسخ رسمی به نامه‌اش به ژیسکار دریافت نکرده است. فرانسوی‌ها به صورت غیررسمی به اطلاعش رسانده‌اند که مساله حل خواهد شد. او گفت که به تازگی با «چندین پاکستانی» گفت‌وگو کرده و سعی کرده آن‌ها را متقاعد کند تا راه را برای کمک دوستانشان هموار سازند. او «آقا شاهی» را به طور خطرناکی مخالف هند معرفی کرد که تاثیر بسیار بدی بر روی ژنرال‌ها دارد. او گفت که اگر پاکستان بخواهد دوام بیارد باید با هند همکاری کند.
۴. نظر کلی شاه دربارهٔ نامهٔ رئیس‌جمهور به این‌صورت است که خوشحال است آمریکا نسبت به عملیات شوروی در آفریقا و دیگر نقاط واکنش نشان می‌دهد. او این مساله را «نقطهٔ عطفی» در فضای روحی پس از ویتنام برشمرد که قدرت‌های اجرایی را فلج کرده و از کار انداخته بود. او ابراز امیدواری کرد که کنگره این موضوع را در مورد مسالهٔ تحریم‌های ترکیه در نظر بگیرد.
۵. به کاخ سفید ارجاع داده شود.
سالیوان
وام گرفته از تارنمای تاریخ ایرانی
