درشصتمین سالگرد واقعۀ 28 مرداد و سقوط دکتر محمد مصدق نخست وزیر قانونی وقت ایران و رهبر نهضت ملی شدن نفت ایران است. سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا “سیا” دیروز پس از گذشت شصت سال اسناد طبقه بندی شده و محرمانه این کودتا را برای نخستین بار رسماً منتشر کرد. با انتشار رسمی این اسناد، “سیا” به نقش خود در بر پایی این کودتا اعتراف کرده است.
انتشاراسناد محرمانه سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا در باره عملیات “آژاکس تی. پی.” نقش این سازمان و عوامل داخلی ایرانی کودتا را آشکار ساخته است.
28 مرداد سال 1332 در تاریخ کشورمان نقطه عطفی است. سقوط مصدق، در چنین روزی، با مرگ زود هنگام دمکراسی نوپایی در ایران همراه بوده است که از سال 1325 میرفت تا به تدریج در کشورپا بگیرد و نهادینه شود.
از فردای این کودتا، مسیر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور در مسیر دیگری می افتد.
به گزارش خبرگزاری فرانسه، مصدق مجموعاً دو سال و سه سال نخست وزیر ایران بود. در همین مدت کوتاه، او گام های بسیار بلندی را در مسیر استقلال ملی، توسعه سیاسی و محدود کردن قدرت و اختیارات فرا قانونی سلطنت و مهار آن در چهارچوب قانون مشروطه ایران برداشت.
زمینه های کودتای 28 مرداد از بهار سال 1332 با همکاری مشترک سازمان “سیا CIA” آمریکا و سازمان “اطلاعاتی بریتانیا SIS” و عامل داخلی آنها از جمله سرلشگر فضل الله زاهدی طرح ریزی گردید.
روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز پیش تر اسناد و گزارش های محرمانه مربوط به این کودتا را که تحت نام عملیات “آژاکس تی پی” شناخته می شود، در تاریخ 16 ژوئن سال 2000 میلادی منتشر کرد.
گزارش های محرمانه منتشر شده نشان میدهد که این عملیات توسط سازمان سیا با همکاری سازمان اطلاعاتی بریتانیا SIS به دلیل سرسختی محمد مصدق در کوتاه نیامدن از منافع ملی کشور در مذاکرات نفتی طرح ریزی گردیده است. برنامه سقوط مصدق و جایگزینی وی با نخست وزیر دیگری که حاضر به کنار آمدن در باره نفت ایران با کنسرسیوم های آمریکایی-انگلیسی باشد یکی از اهداف اصلی کودتا بوده است.
بنا بر گزارش محرمانه انتشار یافته، آلن دالس رئس سازمان سیا در سال 1953 یک بودجه یک میلیون دلاری در اختیار “لوی هندرسن” سفیر وقت آمریکا و شعبه سیا در تهران قرار میدهد. این مبلغ برای مخارج داخلی طرح کودتا و سرنگونی مصدق مورد استفاده قرار می گیرد.
آرشیو امنیت ملی آمریکا
بنا برهمین گزارش، در فروردین ماه سال 1332 “اریک پولارد” وابسته نیروی دریایی آمریکا به طور پنهانی با سرلشگر فضل الله زاهدی تماس می گیردو سپس در خرداد ماه همین سال، اردشیر زاهدی، پسر سرلشگر زاهدی به دلیل قابل اعتماد بودن بری سیا و به لحاظ امنیتی به عنوان رابط بین کودتا گران خارجی و سرلشگر زاهدی انتخاب می گردد.
نام چند تن آمریکایی وابسته به سازمان سیا که در عملیات آژاکس نفش اساسی دارند و مسئول تماس با شاه و زاهدی و دیگر مقامات نظامی ایرانی هستند، در این گزارش آمده است.
آنان، کرمیت روزولت، اریک پولارد، راجر گویران، جوزف گودین و جرج کارول هستند.
کرمیت روزولت مسئولیت اصلی را در این عملیات دارد و بنا بر گزارش سری سیا، از غروب روز 11 مرداد ماه سال 1332 او در چند نوبت و به صورت مخفیانه با شاه ملاقات کرده است.
شصت سال پس از این رویداد تلخ تاریخی که مسیر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور را به راه دیگری می کشاند، هنوز آثار تناقض های ایجاد شده را در جامعه ایرانی مشاهده می کنیم.
در واقع، از فردای کودتای 28 مرداد تا کنون، جامعه ایرانی، آگاه و نا خود آگاه، در جستجوی راهی می گردد که با سازمان های مرکزی اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا و کمک و همراهی عوامل داخلی آنها گم شده است. بدون تردید، پیروزی این کودتای ننگین، بدون کمک عوامل داخلی آن از قشرهای نظامی، سیاسی و مذهبی در ایران میسر نبوده است.
ملاقات شاه در صبح روز 26 مرداد سال 1332، یعنی دو روز پیش از کودتا، با آیت الله شهرستانی در عراق و توصیه های شهرستانی به شاه برای به دست آوردن تاج و تخت و در همان حال موضع انفعالی برخی از روحانیون طراز اول کشور، از جمله آیت الله کاشانی تبیین کننده مقدماتی است که کودتا گران داخلی آماده کرده بودند.
بدون تردید تمامی جریانات پشت پرده عوامل داخلی کودتا هنوز روشن نشده و نقاط تاریک بسیاری، هنوز پس از گذشت شصت سال از کودتا باقی مانده است.
