پاره اي ملاحظات پيرامون رسانه ملي در ايران؛ تبليغ و به خصوص ضد تبليغ را بهتر بشناسيم

دکتر کاوه احمدی علی آبادی

عضو هئيت علمي دانشگاه آبردين با رتبه پروفسوري

عضو جامعه شناسان بدون مرز(ssf)

در طول حاكميت رژيم كنوني ايران به كرّات مي شنويم كه منتقدان، معترضان، مخالفان و حتي معاندان رژيم ايران، رسانه ملي ايران را به سبب ديدگاه ايدئولوژيك يكه سويه در طول اين 35 سال محكوم مي كنند و خواهان تغيير مديريت و حتي تغييرات اساسي در نحوه نگرش گردانندگان رسانه ملي هستند.

واقعيت اين است كه بايد بگويم، جملگي اشتباه مي كنند. آن از عدم شناخت تأثير رسانه هاي رسمي و حكومتي بر افكار عمومي مردم نشأت مي گيرد و از عدم شناخت مكفي از تبليغ و ضد تبليغ. يا شايد بهتر باشد كه قضيه را عريان تر مطرح كنم: امروز كدام رسانه در جهان است كه بزرگترين تأثير را در افكار عمومي مردم ايران بر عليه رژيم ايران بازي مي كند؟ پاسخ با فاصله زياد نسبت به ساير رسانه يك چيز است: رسانه ملي در حكومت ايران. اما نه از طريق تبليغ كه از طريق ضدتبليغ. چون در علم رسانه ها در دنياي امروز، رسانه ها و تبليغات از دو طريق مي توانند بر مردم و افكار عمومي تأثير بگذارند: تبليغ و ضدتبليغ. و رسانه هاي ملي ايران از ابتدا تاكنون بدون اين كه متوجه باشند از طريق ضد تبليغ بزرگترين پرورش افكار عمومي مردم ايران را بر عليه خود و به نفع مخالفان شان داشته اند. به همين سبب است كه در طول اين سه دهه هر بار رسانه ملي از كانديدايي در انتخابات دفاع يا به كانديدايي حمله كرده است، نتيجه انتخابات با فاصله زياد به نتيجه عكس مورد انتظار گردانندگان رسانه هاي ملي و رژيم ايران منجر شده است. حتي در سال 1384 اصلاح طلبان نيز مرتكب اين اشتباه شدند و تبليغات دولتي بر عليه كانديدايي كه خطر عقب گرد را تداعي مي كرد، عملاً به نفع آن كانديدا شد و رئيس جمهور نهم ايران گشت.

شايد لازم باشد كه با صراحت بيشتري عنوان كنم: رسانه هاي ملي در ايران بزرگترين عامل و مبلغ منتقدان، مخالفان و معاندان رژيم ايران بوده و هستند و آن هم از طريق ضد تبليغ. آيا منتقدان و مخالفان رژيم و حتي معاندان داراي رسانه هايي براي تبليغ افكارشان هستند؟ خير. پس بهترين و حتي تنها راه پيروزي شان بر افكار عمومي ضدتبليغي است كه رسانه هاي ملي رژيم ايران به نفع آنان انجام مي دهند و نتايج انتخابات شاهدي زنده براي آن. از اين سبب تنها كساني كه نبايد خواهان كوچكترين تغييري در رسانه هاي ملي و حكومتي رژيم ايران شوند، منتقدان، مخالفان و معاندان نظام اند. اين حتي محدود به ايرانيان نيز نمي شود و هر دولت خارجي كه رسانه هاي رژيم ايران بر عليه اش تبليغ مي كند، نزد افكار عمومي بسيار محبوب مي شود. در تمام طول اين سال ها هيچ كشور و دولتي در دنيا به اندازه ايالات متحده آمريكا نزد مردم ايران محبوب نبوده است. آن به طرز عجيبي براي خبرنگاران خارجي كه به ايران مي آيد، تكان دهنده است و انتظارش را ندارند كه به اين ميزان حتي دولت هايي از آمريكا كه در آمريكا و اروپا محبوب نبوده اند، در ايران بين مردم ايران بسيار محبوب بوده اند. در دوره دوم انتخابات رياست جمهوري بوش، محبوبيت بوش طي يك نظرسنجي در بسياري از كشورهاي جهان بسيار پايين نشان داد، اما بالاترين محبوبيت را در ميان تمامي كشورهاي جهان در ايران داشت و آن هم تنها كشوري در جهان كه بالاي 50 درصد بود!

ضد تبليغ امروزه يكي از قدرتمندترين ابزار مخالفان و معاندان رژيم هاي ديكتاتوري در دنيا است. دوست محققي داشتم كه پس از فروپاشي كمونيست كه حكومت هاي نيمه ديكتاتوري در آسياي ميانه بر سر كار آمده بودند، در آنجا براي تحقيق رفته بود. او به من گفت كه در اين كشورها، براي افكار عمومي مردم چيزي خبر است كه در روزنامه ها و رسانه ها نيست و مردم در عناوين رسانه ها و تيترها و اخبار روزنامه ها، اخباري توليد مي كنند درست عكس آن چيزي كه در آن رسانه ها و روزنامه ها آمده است و درحقيقت افكار عمومي از حاشيه ها اخبار، نوعي خبر بر اساس شايعات و حتي احتمالات مي سازد و مديران رسانه هاي كشورهاي آسياي ميانه نيز متوجه آن نيستند. كساني كه سال هاي پاياني حكومت شاه را در ايران به ياد دارند، خوب به ياد مي آورند كه همين اتفاق در آن دوران نيز به كرّات افتاده بود و بخش بزرگي از تبليغات و اخبار رسانه ملي شاه بدون اين كه متوجه باشد به نفع انقلابيون شده بود و مردم سخنان انعكاس يافته از تريبون هاي حكومت شاه را باور نمي كردند و شايعات و بعضاً حتي سخنان دروغ انقلابيون را باور مي كردند. مثلاً امروزه همگان تعجب مي كنند كه چرا حكومت شاه وقتي پيرامون ماجراي سينما ركس آبادان تحقيق كرد و نتيجه آن، دخالت برخي از انقلابيون را در سينماسوزي هاي زنجيره اي متعصبان مذهبي دانست كه سينما ركس تنها يكي از آن ها بود، آن را به روشني با افكار عمومي در ميان نگذاشت؟ واقعيت اين بود كه پيش از هر تحقيقي افكار عمومي آن دوران تصميم خود را گرفته بود: حكومت شاه مقصر بود و هيچ كس سخنان شان را باور نمي كرد، همان گونه كه امروز هر سخني كه از تريبون رژيم ايران بر عليه شاه بيرون مي آيد، مردم و افكار عمومي باور نمي كند و دروغ مي شمرد، در حالي كه اندكي از آن ها بعضاً درست يا نزديك به درست اند.

در گذشته اين ضد تبليغ موجب اين مشكل و معضل مي شد كه افكار عمومي چه بسا بر اساس بازي شايعات شكل مي گرفت، اما در دنياي امروز همين مشكل نيز ديگر وجود ندارد و آنقدر رسانه هاي غيرملي و فراملي و بين المللي وجود دارند كه اخبار و اطلاعات عمدتاً درست را انعكاس مي دهند و مردم هم افكار عمومي شان برحسب اخبار و گزارش هاي درست يا نزديك به درست شكل مي گيرد و هم ضدتبليغ رسانه هاي ملي به نفع اپوزيسيون مي شود. امروز بزرگترين ضدتبليغ براي دين رسمي حكومتي در ايران از تريبون هاي نمازجمعه پخش مي شود. به هر ميزان كه آنان بر تبليغات ديني و سياسي شان بيافزايند، بر شمار مردم و به خصوص جواناني كه مخالف آن افكارند، مي افزايد. موج تغيير دين در ايران شدت گرفته و حكومت براي ممانعت از آن، بگير و ببندها را افزايش داده و چاپ كتب مقدّس را ممنوع كرده و متوجه نيست كه بسياري از كسان و به خصوص جواناني كه تغيير دين مي دهند، اصلاً به سبب خواندن كتب مقدس يا مطالعات ديني چنداني نيست، بلكه به خاطر نفرت از اسلام حكومتي ايران است كه رژيم به خيال خود آن را تبليغ مي كند و به همين دليل روحانيت حكومتي جزو منفورترين چهره ها ميان اقشار مختلف اجتماعي امروز ايران شده است. به همين سبب است كه پس از قيام 88، جنبش تغيير دين در ايران به خصوص در ميان جوانان شدت گرفت، در حالي كه اعتراضات 88 اصلاً ديني نبود! چون هر آنچه حكومتي بود، منفور مي شد و اعتراضات سركوب شده را به سوي مخالفت و مبارزه با آن مي كشيد كه دين حكومتي يكي از بارزترين شان بود. بدون تعارف؛ در دنياي امروز تبليغات و مديريت رسانه ها، يك علم اند و كار چند روضه خوان و پاسدار نيست، و در يك جمله: تا زماني كه آنان ناشيانه به نفع ما و بر عليه خودشان تبليغ مي كنند، اين بازي و پيروزي ما ادامه دارد.