در ادامه کاوش های باستان شناسی در مسجد جامع دولاب به عنوان کهن ترین محله تهران به کشف دیوارخشتی و چند اثر دیگر پیش از دوره قاجار از جمله ایلخانی در این محله منجرشد.
به گزارش خبرنامه ملی ایرانیان به نقل از خبرگزاری میراث فرهنگی؛ قدیرافروند سرپرست گروه باستان شناسی با اشاره به ادامه کاوش‌های باستان شناسی در محله دولاب گفت: با حفر حدود 10 گمانه اهداف مطالعاتی هیات پیگیری شد که گمانه 1 با توسعه به 3 بخش بدلیل برخورد به بقایای یک کف یا سازه خشتی در حداقل عمق ممکن به چهارمین بخش توسعه پیدا کرد و یک حلقه چاه شناسایی شد که کار حفاری آن در عمق حدود 8 متری کف مسجد به اتمام رسید.
او افزود:در این چاه تعداد زیادی قطعات ظروف سفالی و تعدادی اشیای دیگر نظیر پیه سوز،سکه و قطعات شیشه بدست آمد.با بررسی دقیق تر معلوم شد این چاه یکی از حلقه های قنات محله دولاب بوده است.
به گفته افروند گروه باستان شناسی درگمانه 2 به بقایای دوران ایلخانی شامل یک قطعه سفال زرین فام و قطعاتی از سفال لعاب یکرنگ فیروزه ای درست بر روی یک آبراه شرقی- غربی قرار گرفته بود،دست یافت.
افروند ادامه داد: در گمانه 3 داخل مسجد و در بخش تاریخی متاخر و زیر پوشش تاق و تویزه ای حفر شد که بعد از نمایان شدن بقایای تنوری درست زیر کف پوش موزائیک و لایه قطوری از شن و ماسه تا سطح خاک بکر ادامه پیدا کرد، اما در نیمه عمیق آن هیچگونه مواد فرهنگی بدست نیامد.
افروند با اشاره به تمدید برنامه کاوش توسط پژوهشگاه افزود:در این مدت با توسعه شرقی ترانشه 2 در عمق حدود 40 سانتی متری 3 کف تاریخی و اولیه مسجد شناسایی شد و در روزهای پایانی ادامه کار با توسعه این ترانشه به شناسایی دقیق تر سازه خشتی مورداشاره اختصاص خواهد داشت.
این باستان شناس گفت: در روزهای اخیر با بررسی دقیقتر پیرامون تنور مورد اشاره به بقایای یک تنور دیگر و 3 اجاق مواجه شدیم که همچنان این کار ادامه دارد. در این بخش و نیز از داخل و پیرامون تنور و اجاق ها تنها قطعات سفال و مواد فرهنگی پیش از صفویه بدست آمده است. بر این اساس کار به برداشتن کف موزائیکی حدود بخش کهن مسجد با بخش الحاقی قاجاری توسعه پیدا کرد و همچنان این بررسی و مطالعه ادامه دارد.
وی با اشاره به یاری و مساعدت شهرداری منطقه 14 افزود:در مجاور مسجد و میانه خیابان کوچک شهید برادران هدایتی آب انباری متاخر نیز در کارگاه شماره 4 از زیر خاک سربرآورد و اکنون مختصات کلی این آب انبار با عمق حدود 4 متری و پاشیر آجری اش بر ما روشن شده است.
افروند ادامه داد: با توجه به اهمیت تاریخی دولاب در قرون اولیه اسلامی دامنه این کاوش ها به حیاط خانه تاریخی فخاری نیز کشیده شد و دوگمانه 5 و 6 در عمق کمتر از نیم متر علاوه بر برخورد به سیستم فاضلاب دوره قاجاری (تنبوشه های سفالی) به مواجهه با چند چاه کار متوقف و ناچار به حفر گمانه شماره 7 شدیم که در زیر لایه قاجاری به یک دیوار خشتی پیش از قاجار ی و در زیر آن به موادفرهنگی پیش از صفویه تا عصر ایلخانی دست یافتیم.
این مسجد که امروزه بنام “بقیه الله” نام گذاری شده در گذشته به ” مسجد حصیری” ، ” مسجد شیخ علی”، ” مسجد زیربازارچه” و … هم شهرت داشته است.
به گفته این باستان شناس هیچکدام از آثار تاریخی محله دولاب تاکنون در فهرست آثار ملی قرار نگرفته اند و میراث فرهنگی استان در نظر دارد با تهیه گزارش ثبتی ” مسجد تاریخی دولاب و تکیه چال ” و نیز ” گرمابه تاریخی دولاب ” در اولین جلسه شورای ثبت استان به ثبت ملی آنها اقدام نماید.
همین گزارش حاکیست که گروه پژوهشی اعزامی میراث فرهنگی در نخستین روزهای حضور در محله دولاب با برخی ویژگی های متمایز و ویژه گویش پارسی دولابی ها مواجه شد. حدس و گمان بر این است که این گویش جالب احتمالا” نزدیکترین به گویش تاریخی ده طهران – و قبل از رایج شدن گویش باصطلاح “لفظ قلمی در تهران در اواخر عصر قاجاری است.
” دولاب ” در کهن ترین متون تاریخی دوران اسلامی روستایی معروف است که به همراه ” ده طهران ” و برخی نقاط دیگر در دشت و محل کنونی تهران قرارداشته اند. قدیم ترین یاد از ” ده دولاب ” در آثار طبری مورخ معروف است.
