دکتر کاوه احمدی علی‌آبادی
عضو هیئت‌علمی دانشگاه آبردین با رتبه پروفسوری
عضو جامعه شناسان بدون مرز (ssf)
بخشی و البته تنها بخشی از اختلاف نظرات اساسی بین طرفین درگیری در سوریه که مانعی جدی برای رسیدن به هر توافق ماندگار و عملی برای حل بحران سوریه وجود دارد، ناشی از درکی غلط و حتی معکوس از شطرنج جنگ در سوریه است. آن اصلی‌ترین مورد اختلاف را نشانه گرفته که “ماندن یا رفتن اسد از قدرت ” را موردبحث قرار می‌دهد و اتفاقاً درکی درست از شطرنج جنگ در سوریه، خود به‌روشنی پاسخی پیرامون آن می‌دهد.
چیزی که باید توجه کنند، تغییر مداوم شرایط در سوریه است و طبعاً راه‌حل‌هایی نیز که باید تعقیب شوند، برای عملی شدن می‌بایست همان‌گونه تغییر کنند وگرنه راهگشا نخواهند بود. با شروع بهار عربی و مراحل آغازین آن در سوریه، اگر اسد همچون بن علی و مبارک از قدرت کنار رفته بود، جلوی حمام خون و ویرانی و قتل‌عامی همگانی که چندین سال است در سوریه شاهد آنیم گرفته می‌شد؛ متأسفانه اسد مشاورانی لایق‌تر از خود نداشت و ملاها و پاسداران ایران را نیز که اگر قرار باشد کشوری بدبخت شود، باید پیشنهاد داد تا به‌عنوان دوست به آن کشور مشاوره دهند، دیگر خیالتان راحت باشد که کار آن کشور تمام است و نیاز به هیچ دشمنی برای خانه‌خرابی ندارد؛ و راهنمایی‌های غلط ملاها و پاسداران بر سر سوریه همین آورد که می‌بینید، چنان‌که بر سر یمن و حتی عراق نیز اوضاع مشابهی پیش آوردند. تا این مرحله اسد مشکل اساسی و خروج اش از کشور راه‌حل کلیدی برای بحران سوریه بود.
اما بازی و شرایط حاکم بر سوریه ثابت نماند. داعش و القاعده وارد سوریه شدند و بخش قابل‌ملاحظه‌ای از متصرفاتشان را در همان مناطقی به دست آوردند که قبلاً ارتش آزاد سوریه و سایر رزمندگان سوری فتح کرده بودند و با عضوگیری و غنائم جدید و حمایت‌های برخی از سیاست ندان های ترکیه -که بیماری عثمانی گری و خلافت داشتند- شروع به تقویت خود از هر نظر کردند؛ به‌طوری‌که مدتی است دارای قدرتی به‌مراتب بیشتر از دیگر رزمندگان سوری هستند. در این مرحله از جنگ مشکل رژیم سابق سوریه و تروریست‌ها به شکلی مشترک بودند و راه‌حل رسیدن به یک دولت انتقالی یا نجات ملی و حمایت جامعه جهانی از دولت جدید و حمله به مواضع تروریست‌ها در مناطق حضور در سوریه بود که متأسفانه باز چنین نشد.
شرایط باز در سوریه تغییر کرد. داعش در عراق و سوریه هر چه بیشتر گسترش یافت و جنایت کرد و جبهه النصره (متحد القاعده) از شمال ارتش سوریه را شکست داد، درنتیجه متحدان اسد وارد جنگ مستقیم در سوریه شدند و نیروی هوایی روسیه به همراه نیروی سپاه قدس ایران وارد پهنه رزم شدند و ضمن تلفات سنگین، بخشی از متصرفات تروریست‌ها را به همراه بخش کوچکی از متصرفات ارتش آزاد سوریه باز پس گرفتند که هنوز این سناریو ادامه دارد و همه طرف‌های درگیر به همراه جامعه جهانی به شکلی جدی به فکر حل سیاسی بحران سوریه افتادند که ژنو 3 و توافقات مونیخ آخرین این تلاش‌ها بوده است. بااین‌همه برای پیشرفت توافقات و حل بحران سوریه برخی از اختلافات کلیدی باقی است و حالا مسئله دوم این است که حتی با فرض رسیدن به توافق صلح بین طرف‌های مذاکره کنند، دیگر جنگ کاملاً متوقف نمی‌شود و جنگ در بخش‌های وسیعی از سوریه که در اختیار داعش و القاعده است، باز ادامه خواهد داشت.
در این مرحله آن دسته از رزمندگان سوریه که به حل سیاسی بحران معتقد بوده و تا ژنو رفتند، می‌خواهند رفتن اسد نیز در توافق گنجانده شود. بسیار خوب؛ ما فرض می‌کنیم اسد اینک دمشق و سوریه را ترک کند، چه اتفاقی می‌افتد؟ جنگ داعش و النصره با اسد و متحدانش تمام می‌شود و جنگ آنان با رزمندگان سوریه شروع‌شده و هم چنان ادامه می‌یابد. حتی همین رزمندگانی که اینک در سوریه متحد هم هستند و جملگی با اسد می‌جنگیدند می‌افتند به جان هم و خطرناک‌تر اینکه باید ازاین‌پس با النصره و داعش نیز بجنگند و مناطق تصرف‌شده را از آنان پس بگیرند. نه‌تنها چنین کاری از عهده دولتی انتقالی و شکننده و تازه‌کار سوریه ساخته نیست که حتی خدمات‌رسانی به مردم و آوارگان بازگشته بسیار دشوار خواهد بود، چه رسد با هزینه خودشان جنگی را علیه داعش و القاعده ادامه دهد و به پیروزی قاطع با آنان نیز برسد! بنابراین، اینک رفتن اسد دیگر راه‌حل نیست، بلکه دقیقاً برعکس ماندن اسد کم‌هزینه‌ترین و مناسب‌ترین سناریو در سوریه است. به عبارت دقیق‌تر، حتی اگر شده یک ساختمان در دمشق باید در اختیار اسد باقی بماند یا ولو جنازه اسد به همراه پرچم اش در یک ساختمان در دمشق باقی بماند (خوب دقت کنید) تا زمانی که داعش و القاعده حضوری پررنگ در سوریه دارند و این پاسداران ایران و مزدورانشان در منطقه با “جان شان ” و ملاهای ایران با “انواعی از هزینه‌های سنگینشان ” باشند که بهای دفاع از اسد طی این جنگ ویرانگر و مرگبار را در مقابل تروریست‌های سراسر جهان که در سوریه گردآمده‌اند، بپردازند و “نه شما یا هیچ‌کس دیگر “. تنها با این شطرنج جنگ در سوریه است که با مطلوب‌ترین سناریو ممکن در سوریه امروز روبرو خواهیم بود.
