فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمكی یا آهكی، آب شدن یخ ها و حركت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنكاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود، اما به گفته كارشناسان، كاهش شدید سطح آب های زیر زمینی در نتیجه برداشت های بی رویه، مهمترین دلیل فرونشست زمین در ایران است.
زمانی كه یك سفره آبی زیر زمینی خالی می شود زمین آن قسمت مانند اسفنجی كه آب آن كشیده شده جمع می شود و در آن بخش از زمین حفره ای ایجاد می شود كه دیگر حتی با تزریق آب نیز قابل برگشت نیست در واقع آن بخش از زمین دیگر مرده به حساب می آید.
فرونشست زمین پدیده تقریبا نوظهوری است كه بیش از 150 كشور از جمله ایران با آن درگیر هستند؛ بر اساس اعلام مجامع بین المللی فرو نشست سالانه 4 میلیمتر از زمین بحران است؛ درحالیكه در حدفاصل بین دشت فسا و جهرم شاهد فرونشست زمین تا 54 سانتیمتر یعنی چیزی حدود 140 برابر حد بحران هستیم.
بالاترین ركورد فرونشست دركره زمین 32 سانتیمتر متعلق به ایالت نیومكزیكو بود؛ ایران در مدت 18 سالی كه از قرن 21 می گذرد 2 بار این ركورد را یكی در سال 2010 در تهران با 36 سانتیمتر و بار دوم در سال 2015 بین دشت فسا و جهرم با 54 سانتیمتر شكست.
محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری كشور روز یكشنبه گفت: فرونشست زمین ناشی از نبود تعادل بین تغذیه و برداشت از سفره های آب زیر زمینی است كه رخ می دهد؛ تقریبا دو سوم كل دشت های كشور دشت های ممنوعه اعلام شدند و متاسفانه در بخش قابل توجهی از این دشت ها میزان تراز منفی آبخوان ها به بیش از 2 متر در سال رسیده است.
وی افزود: بخش های بزرگی در استان های مركزی به همراه استان های شرقی در این موقعیت بسیار دشوار قرار دارند؛ یعنی استان های تهران، قزوین، مركزی، اصفهان، فارس، كرمان، بخش شمالی سیستان و بلوچستان، بخش های شمالی هرمزگان، بخش های عمده ای از خراسان های رضوی، شمالی، جنوبی و بخش هایی از همدان به شدت درگیر پدیده فرو نشست هستند.
كارشناس و فعال محیط زیست ادامه داد: البته به صورت نقطه ای هم شاهد بروز این پدیده هستیم، به عنوان مثال در منطقه آبی بیگلو در استان اردبیل پدیده فرونشست زمین رخ داده است یا در خان میرزا در استان چهارمحال و بختیاری و در دشت بروجن هم با این پدیده روبرو هستیم.
درویش گفت: به طور كلی بدترین وضعیت را در كشور استان فارس دارد كه تقریبا تمام تالاب ها و دریاچه های خود را از دست داده و بیشترین نشست زمین نیز طبق گزارش سال 1395 سازمان زمین شناسی در فاصله بین دشت فسا و جهرم رخ داده كه میزان آن به 54 سانتیمتر در سال می رسد.
رسانه های داخلی گزارش دادند؛ وی اظهار كرد: در جنوب تهران در شهریار هم این رقم 36 سانتیمتر است، در منطقه معین آباد ورامین 25 سانتیمتر، در بخش هایی از دشت توس در جنوب مشهد مساله بسیار چشمگیر است و رقم به 18 تا 20 سانتیمتر می رسد؛ در بخش هایی از استان یزد در فاصله اردكان – میبد شكاف های بزرگی دیده می شود، در جنوب اصفهان در پارك ملی كلاه قاضی یك شكاف عظیم ایجاد شده كه نشاندهنده افت شدید سفره های آب زیر زمینی است، طولانی ترین شكاف را در دشت نیشابور در بخش های شرقی – غربی و شمالی – جنوبی داریم كه نشاندهنده بهره برداری بیش از حد از سفره های آب زیر زمینی است طول این شكاف ها حدود 30 كیلومتر است.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور افزود: همچنین بیشترین تعداد فرو نشست ها در دشت میناب داریم كه باعث شد تعداد قابل توجهی از نخل ها كه زمانی 8 میلیون نفر بود خشك شود و مهاجرت اتفاق بیفتد، بسیاری از مردم از روستاهای اطراف میناب مانند چلوگاومیشی مهاجرت كردند.
مدیركل پیشین دفتر مشاركت های مردمی سازمان محیط زیست گفت: علاوه بر این فرو نشست ها ی بزرگی در دشت فامنین و كبودرآهنگ در استان همدان رخ داده است اما بزرگترین فرونشست در كشور در جنب روستای ‘مهدی آباد آیژ’ در فاصله شهرهای فسا و استهبان است كه ناشی از افت شدید آبهای زیر زمینی است.
درویش اظهاركرد: اكنون در دشت مرودشت نزدیك تخت جمشید زمین به شدت در حال نشست است حتی بیم حادثه برای گردشگران وجود دارد، نقش رستم در حال آسیب دیدن جدی است و كامیون های زیادی خاك را به سمت آنها حمل می كنند تا این فرو نشست ها را پر كنند.
