روز هفتم خردادماه 1331 دکترمصدق، نخست وزیردولت ملی، برای دفاع از منافع و حقوق ملت ستمدیده ایران در مقابل شکایت دولت استعماری انگلیس عازم دادگاه بین المللی لاهه گردید. او در این دادگاه با دفاعیات شورانگیز و مستند خود پیروزی ایران را محقق ساخت و در روز دوم تیرماه 1331 در میان استقبال کم نظیرمردم ایران به میهن بازگشت. در آن ایام دوران مجلس شانزدهم به پایان رسیده و مجلس هفدهم شورای ملی در شرف تشکیل بود. به همین جهت دکترمصدق بنابر رعایت سنت پارلمانی از سمت نخست وزیری استعفاء داد تا مجلس جدید در گزینش نخست وزیر آزادانه عمل نماید. مجلس هفدهم که ازهمان آغاز کار دست خود را رو کرده و نشان میداد که اکثریتی وابسته به دربار و مخالف با رهبر نهضت ملی دارد، در شرایط مهیج کشور و احساسات پرشور ملت ایران نسبت به مصدق، ناچار به اظهار تمایل به او و قبول تداوم نخست وزیری ایشان گردید. و مجلس سنا نیز پس از اما و اگرها به همین سیاق عمل کرد. ولی دکترمصدق که با هوشیاری تمام تهدیدات و خطراتی را که در کمین نهضت ملی نشسته بود احساس میکرد، هنگام گزینش و معرفی کابینه جدید خود به شاه اعلام کرد که نمیتواند انتخاب پست وزارت جنگ را در اختیار مقام سلطنت قرار دهد و به موجب قانون اساسی و به دلیل مسئولیتی که نسبت به کار دولت و مجموعه کابینه دارد باید انتخاب وزیر جنگ در دست او باشد. شاه نپذیرفت و مصدق در تاریخ 25 تیرماه 1331 طی نامه ای کوتاه استعفاء خود و امتناعش از قبول مسئولیت را به اطلاع او رسانید. در روز 26 تیرماه چهل نفر از نمایندگان مجلس به ریاست امام جمعه با پیغام شاه و بدون حضور نمایندگان طرفدار نهضت ملی تشکیل جلسه داده و به نخست وزیری احمد قوام (قوام السلطنه) رای تمایل دادند. از طرف دیگر 31 تن از نمایندگان فراکسیون نهضت ملی طی اعلامیه ای ازملت ایران خواستند که به منظور پشتیبانی از دکتر مصدق و دفاع از دست آوردهای نهضت ملی روز سی ام تیرماه در سراسر کشور دست به اعتصاب عمومی بزنند. روز 27 تیرماه قوام الساطنه با صدور اعلامیه ای شدیدالحن مردم را به عکس العمل تند خود وتشکیل محاکم انقلابی تهدید نمود و نوشت که «وای به حال کسانیکه در اقدامات مصلحانه من اخلال نمایند و در راهی که در پیش دارم مانع بتراشند». سرانجام روز دوشنبه سی ام تیرماه فرارسید. از ساعات اولیه صبح مردم تهران در چهارراه ها و سرکوچه ها تجمع را آغاز کردند. مغازه ها و بازار بسته بود. وسایل نقلیه و حتی تاکسی ها و اتوبوس ها در حال اعتصاب بودند. از ساعت 7 صبح اولین تظاهرات با شعار «مصدق پیروز است» و «یا مرگ یا مصدق» از سبزه میدان و جلوی بازار شروع شد. شعارهای مردم با رگبار مسلسل ها در هم آمیخت و اولین شهید در سبزه میدان به خاک افتاد. مردم پیکر خونین او را بر روی تخته گذاشته و به طرف خیابان ناصرخسرو و میدان توپخانه به راه افتادند. صحنه پیکرخون آلود آن شهید بر روی دوش مردم صدچندان به هیجان و خشم هزاران تظاهر کننده افزود. امواج خروشان مردم از هر سو و از میادین مختلف شهر به طرف میدان بهارستان و مقابل مجلس سرازیر بود و بیشترین درگیریها در خیابان های منتهی به میدان بهارستان صورت پذیرفت. تا ساعات بعد از ظهر ده ها تن ازمردم در خون خود درغلتیدند. در خیابان اکباتان جوان دانش آموزی که به خاک افتاده بود قبل از مرگ با انگشت زدن درخــون خود نوشت
«یا مرگ یا مصدق».
صدای تیراندازی و غرش تانک ها و فریادهای مردم در تمام خیابان های مرکزی شهر طنین انداز بود. سرانجام ساعت 5/5 بعد از ظهر از دربار به مجلس تلفن شد که قوام السلطنه استعفاء داده است و از نمایندگان جبهه ملی در مجلس درخواست شد که در آرام کردن مردم و اطلاع دادن خبر سقوط حکومت قوام السلطنه به تظاهرکنندگان کوشش نمایند. نیروهای نظامی و انتظامی از سطح شهر عقب نشینی کردند و امنیت شهر در دست مردم و زیر نظارت نمایندگان جبهه ملی قرارگرفت. در غروب سی ام تیر هزاران نفر از مردم پیروزمند قیام در مقابل خانه دکترمصدق گردآمدند و او در بالکن منزل خود با چشم گریان طی سخنانی خطاب به مردم گفت «ای مردم، من به جرات میگویم که استقلال ایران از دست رفته بود ولی شما بارشادت خود آن را نگهداشتید. ای کاش مرده بودم و ملت ایران را اینطور عزادار نمی دیدم». در روز سی ام تیر علاوه بر تهران در تمام شهرهای بزرگ و کوچک کشور ملت ایران یک پارچه در این قیام تاریخی وطرفداری از دولت مصدق و حاکمیت ملی فعالانه شرکت نمود. اما دریغ و افسوس که امروز پس از 35 سال که از پیروزی انقلابی که به منظور تحصیل آزادی واستقلال به منصه ظهور رسید سپری گردیده، حاکمیت بر قدرت نشسته جمهوری اسلامی که خود وامدار مجاهدت ها وجانفشانی های ملت ایران در سال های پیش از انقلاب میباشد،حقوق وآزادی های ملت ایران را نادیده انگاشته وحتی از تجلیل از شهدای قهرمان سی ام تیر ممانعت به عمل می آورد.
جبهه ملی ایران یاد وخاطره شکوهمند قیام ملی سی ام تیر را گرامی میدارد وبه شهیدان قهرمان آن روز تاریخی درود میفرستد تـهران – جـبـهه مـلــی ایـــران
سی ام تیر ماه 1392
