دموکراسی و جامعه کنونی ایرانی؛ بقلم دکتر پیروز مجتهدزاده

جامعه ای گرفتار آمده در ساختار ضد دموکراتیک “انتخاب بین بد و بدتر”، در ژرفای عقب افتادگی های فرهنگ سیاسی امروز، ۲۴ میلیون رای دهنده اش به حسن روحانی رای می دهد فقط بر اساس مقایسه پندار ها و گفتار ها و کردارهای او با محمود احمدی نژاد!؟!؟ نه در قیاس برنامه هایی برای توسعه سیاسی و اقتصادی و اجتماعی چامعه که ندارد!؟

و من در اینجا می کوشم به این ۲۴ میلیون هموطن عزیز هشدار دهم که جهان هستی با احمدی نژاد شروع نشده و با حسن روحانی به پایان نمی رسد وباید چشم باز کرد و دریافت که انقلابیون مصدقی و توده ای با فرهنگ سیاسی ما چه کرده اند که نمی توانیم وضعیت امروز خود را مقایسه کنیم با پیش زمینه های فرهنگ سیاسیی پیشرفته ای که پدران ایرانساز ما در اختیارمان گذاشته اند.

چرا ما ایرانیان که خود را وارثان تمدنی متکی بر “اصالت انسان” در عالم هستی می دانیم، با آن که مفهوم “دموکراسی” را در عصر حاضر تا سر حد اصطلاح نارسای “مردم سالاری” تقلیل داده ایم، یارای عملی ساختن جامعیت اجرایی این انسانی ترین شیوه مدیریت سیاسی جامعه را نداریم؟
ویراست ۲ – ۱۲ شهریور ۱۳۹۶
حدود دوسال جلوتر از این – آبان ماه ۱۳۹۴ – در سخنرانی که زیر عنوان “اولین دموکراسی جهان متعلق به ایران بوده است” در دانشگاه شهید بهشتی (۱) ارائه کردم، ریشه های مفهوم عملی دموکراسی را در شکل گرفتن نظام حکومتی چند ملیتی خود مختار (شبه فدرال به مفهوم کنونی) در تمدن ایران عصر هخامنشی جست و جو کردم. اما پس از انتشار متن ویراستاری نشده گزارش سخنرانی یاد شده توسط خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی “ایرنا” توجه حاصل شد که برخی از عزیزانم در مفاهمه این بحث در مقایسه با تعاریفی که من از مدت ها پیش در باره دموکراسی می گویم و می نویسم دچار سر در گمی شدند. در این رابطه، صحیح آن دانستم که توضیحاتی را در باره محتوای سخنرانی در صفحه فیس بوکم ارائه دهم که در قیاس شرایط حاکم بر جامعه سیاسی کنونی، ضروری می بینم در اینجا تکرارکنم:

من در تعاریف مربوط به اصطلاح و مفهوم “دموکراسی” در دنیای امروز گفته و می گویم که: دموکراسی به گونه تئوریک عبارت است از “حکومت مردم بر مردم به واسطه نمایندگانشان” که اگرچه وضعیت کمال یافته و استاندارد شده ای پیدا نکرده است ولی شاید بهترین جلوه گاهش را بتوان در دو کشور بریتانیا و آلمان جست و جو کرد که هریک بر اساس تعریف ویژه خود (فدرال پیشروتر بودن آلمان و شکل گرفتن دولت از میان نمایندگان مردم در پارلمان در بریتانیا)، الگوی بهتری از دموکراسی کنونی را عرضه می کنند. – ولی مفهوم کاربردی دموکراسی در عصر حاضر را می توان در این جمله خلاصه کرد که: “دموکراسی در عمل عبارت است از حاکمیت مطلق قانون برای واقعیت دادن به برابری و دادگری میان مردمان”

دموکراسی را در ایران امروز “مردم سالاری” می گویند، اما باید دید که آیا اصطلاح مردم سالاری بازگوینده معنی و مفهوم واقعی اصطلاح دموکراسی هست؟ به گمان این گونه نمی آید، چون مفهوم “سالاری” کردن با مفهوم “مدیریت” کردن تفاوت اساسی دارد: در حالی که “کراسی” کردن یا “حکومت” کردن به معنی “مدیریت” کردن سیاسی جامعه است، سالاری کردن به معنی تحکم کردن و سروری یافتن بر زیر دستان است که هیچ گونه شباهتی با مفهوم “حاکمیت قانون برای رسیدن به برابری میان مردمان” ندارد. 
آنچه زیر عنوان “دموکراسی” در سخنرانی دانشگاه شهید بهشتی بحث کردم مربوط می شد به مقایسه احترام به حقوق فردی و جمعی انسان های ایرانی و یونانی در عصر باستان. به گفته دیگر، آن بحث من مربوط می شد به مقایسه شرایط حکومت مداری در نظام فدارالیته ایران باستان با وضعیتی که برای دوره کوتاهی تحت عنوان “دموکراسی” در آتن باستان به وجود آمده بود و در نوشته های علمی سیاسی باختر زمین به عنوان “نخستین جایگاه شکل گرفتن دموکراسی” مورد تاکید دائمی است. در حالی که تاریخ به ما می گوید شرایطی که در آتن به وجود آمده بود، اگرچه مبتنی بر حفظ اصالت “حقوق فرد” در جامعه بود، ولی آن بساط به اصطلاح “دموکراتیک” در اندک مدتی تبدیل به دیکتاتوری طبقاتی چندش آوری شد، در حالی که نظام فدرالیته هخامنشی که اصطلاحا “نظام شاهنشاهی” شناخته و خوانده می شد مبتنی بر حفظ اصالت “حقوق گروهی انسان ها” در جامعه ای بزرگ بود به صورت احترام گذاشتن به ادیان مستقل ملت ها، زبان های مستقل ملت ها، آداب و سنن ویژه ملت ها، و شیوه کشورداری مستقل هر قوم در حکومت محلی هر ملت، زیر نظر یک ساتراپ که از مرکز آن نظام به پیرامون ها یا کشورهای نیمه مستقل اعزام می شد، به منظور نظارت عمومی برای ایجاد هماهنگی در اداره امور فدرال. بدیهی است که مفهوم “دموکراسی” در عصر باستان نمی تواند مشمول تعاریف این مفهوم در عصر مدرن باشد و نباید چنین مقایسه ای صورت گیرد، ولی مطالعه گسترده تر آن شیوه حکومت داری ایرانی می تواند کار ریشه یابی تاریخی مفهوم کنونی دموکراسی را در نظام حکومتی فدرالیته ملل دارنده هویت فرهنگی – سیاسی مستقل ایران آن دوران آسان تر می سازد.
اولین دموکراسی جهان متعلق به ایران بود
نوشته زیر متن ویراستاری شده گزارش خبری ایرنا از سخنرانی دکتر پیروز مجتهدزاده، مورخ سه شنبه ۱۹ آبان ۱۳۹۴ در دانشگاه شهید بهشتی  می باشد.
تهران- ایرنا- پروفسور مشاور پژوهشی دانشگاه سازمان ملل متحد گفت: برخلاف باور عمومی، دموکراسی برای اولین بار نه در یونان، بلکه در ایران وضع شد.
به گزارش روز چهارشنبه ۲۰ آبان خبرنگار تشکل های دانشگاهی ایرنا، پیروز مجتهد زاده روز سه شنبه در همایش ایران و ابعاد هویت ملی ایران که توسط انجمن اسلامی دانشجویان آزادی خواه دانشکده های علوم زمین و ادبیات دانشگاه شهید بهشتی افزود: بر اساس پژوهش هایی تاریخی درازمدت خود به این نتیجه رسیدم که ایده و مفهوم دموکراسی برای اولین بار توسط ایرانیان باستان به صورت “عدالت سرزمینی” مطرح شد.
نویسنده ۳۵ کتاب به زبان های فارسی، انگلیسی و عربی اضافه کرد: آنچه در یونان باستان رخ داد تنها نام دموکراسی را به یدک می کشید و دیدیم که با قدرت گرفتن آتن دموکراسی مورد ادعا در اندک مدتی به یک جامعه طبقاتی وحشتناک تبدیل شد و بردگان در کنار فاحشگان قرار گرفتند و بیگانگان (کسانی که خارجی شمرده شدند) از طبقه جاسوسان معرفی شدند و همه آنها بعد از طبقه اشراف و روحانیون و جنگ آوران و بازرگانان از پایین ترین امتیازات انسانی در جامعه خود برخوردار بودند.

وی نتیجه این شبه دموکراسی را برقراری دیکتاتوری ناشی از هرج و مرج دانست که در اندک مدتی منجر به پیدایش بزرگترین دیکتاتوری تاریخ، یعنی امپراطوری روم، گردید. وی تصریح کرد: البته اینکه در تمدن یونان، حقوق فرد در جامعه اصالت داشت قابل انکار نیست ولی پادشاهی که برای اولین بار در دنیا رفتار دموکراتیک را سرلوحه کار خود قرار داد کوروش بود. وی پس از فتح هر سرزمینی، آزادی های مردم آن سرزمین را در دین، زبان، رسوم و اداره سنتی سرزمین های خود به رسمیت می شناخت و به موجودیت و هویت فرهنگی آنها احترام می گذاشت. همین روحیه هم باعث شد که سرزمین های بسیاری داوطلبانه به حکومت فدرال ایران بپیوندند.
مدیر عامل پیشین بنیاد پژوهشی یوروسویک لندن ادامه داد: “حکومت” به معنای ساختار سیاسی عمودی مدیریت کننده امور ملت و سرزمین، در برابری با مفهوم علمی state در زبان انگلیسی و etat در زبان فرانسه نیز در زمان این پادشاه مطرح و در زمان داریوش به طور کامل شکل گرفت و برای اولین بار در دنیا در زمان این دو پادشاه بود که حکومت (یا کشور) با ساز و کارهای علمی حکومت کردن state apparatus نظیر راه سازی، برقراری چاپار (اولین شکل پست و مخابرات)، بازرسی دولتی (چشم و گوش های پادشاه بزرگ)، مبادلات بازرگانی زمینی و دریایی، ارتش منظم، نظام اداری و برنامه ریزی اقتصادی و اختراع پول (سکه های زرین: به نام دریک derik و سیمین: زیگلوس syglus) برای تسهیل داد و ستد که حتی در یونان هم مورد استفاده قرار داشت، و … شکل گرفت آن گونه که در نظریه علمی این جانب در زمینه “ایران نخستین کشور = state در جهان” (۲) که به ثبت بین المللی رسیده است، تشریح کردم.
پژوهشگر ارشد و مدرس پیشین مرکز مطالعات ژئوپولیتیک و مرزهای بین المللی دانشگاه لندن افزود: وقتی برای ادامه تحصیل در سطح دکتری جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک نزد پرفسور ژان گاتمن، پدر علم جغرافیای سیاسی، در دانشگاه آکسفورد رفتم، پذیرش سرپرستی (استادی راهنمای رساله دکتری من) از سوی ایشان سبب تعجب همگان شد چرا که وی ۲۰ سال بود که راهنمایی هیچ تزی را نپذیرفته بود. مدتی بعد که از ایشان در این باره سوال کردم، با سربلندی گفت: “من یونان شناس هستم، ولی پس از این همه سال تحقیق و تتبع به این نتیجه رسیدم که یونان شناسی بدون ایران شناسی، یا شناخت تمدن ایران، معنی ندارد و من خواستم که با راهنمایی کار تز تو مجبور شوم بیشتر ایران را بشناسم”.
استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک دانشگاه های منطقه تهران افزود: وقتی بوش پسر (جورج دبلیو بوش ) صحبت از حمله نظامی به ایران می کرد، نامه ای به وی نوشتم که در مطبوعات ایران و ایالات متحده آمریکا سر و صدا به پا کرد. در آن نامه به وی گفتم اگر می خواهی به ایران لشکر کشی کنی؟ بیا! ولی بدان که به چگونه سرزمینی پا می گذاری؟ آقای بوش! اسکندر کبیر مقدونی در سن ۱۹ – ۲۰ سالگی به ایران آمد و سراسر این کشور پهناور را فتح کرد، ولی ظرف دوازده سال (در سن ۳۲ سالگی) چنان از حاصل کار خود درهم شد که دست به خود کشی زد. این کشور اسلام را با آغوش باز پذیرفت و با فرهنگ خود در آمیخته و با بهره گیری از عرفان و فلسفه ایرانی حکومت دادگرانه، اسلام شیعی را عرضه کرد که ۱۳۰۰ سال است که خود عربان را در زادگاه اسلام چنان مبهوت کرده است که هنوزهم با خلق گروه های تروریستی اسلامی ضد اسلام مانند داعش و القاعده و… می کوشند اسلام شیعی را ریشه کن کنند. مغول ها به ایران هجوم آوردند اما نه تنها مبلغ زبان و ادب و فرهنگ فارسی شدند، بلکه شیعه شدند.
دکتر مجتهدزاده ادامه داد: در نامه یاد شده ام به جورج بوش نوشتم: “شاه جهان اکبر شاه، پادشاه بزرگ مغول و سازنده تاج محل با لشکر و خدم و حشم و با پای پیاده از دهلی به مشهد در آمد تا به زیارت امام رضا، امام هشتم شیعیان جهان برود. حکومت مغول و امپراتوری ترکی عثمانی در شرق و غرب ایران زبان فارسی را زبان رسمی خود اعلام کردند و به اولین زبان بین المللی تبدیل نمودند و این زبان با توجه به گستره قلمرو مغولان هند و حاکمان عثمانی، از دیوار چین تا قلب اروپا را در نوردید.
در ادامه آن نامه نوشتم: آقای رئیس جمهور (بوش) شما در باتلاق عراق و افغانستان که از شعبات تمدنی ایران شمرده می شوند، در مانده اید. حال اگر می خواهید به قلب سرزمینی این تمدن سترگ بیائید، بیائید، ولی به شما توصیه می شود که برای بازگشت خود نیز فکری کرده و نقشه راهی آماده کنید.
البته در فضای تهدید های تجدید شده ضد ایرانی کنونی می توان همین توصیه را در برابر تهدید های ایران ستیزانه رئیس جمهوری محیرالعقول کنونی ایالات متحده امریکا – دانلد ترامپ Donald Trump – ارائه کرد که همانند جورج دبلیو بوش، خرد و منطق کشورداری در بازتاب منافع ژئوپولیتیک جهانی کشور خود را در اسارت استراتژی یا توطئه ژئو- استراتژیکی نوین سعودی – اسرائیلی “تهدیدها و ستیزه جویی های تعصب آلود علیه ایران” گرفتار ساخته است.

عضو هیات مدیره انجمن مطالعات ایران معاصر در دانشگاه لندن افزود: ما ایرانیان وقتی در سیاست داخلی با هم بحث و مناقشه می کنیم فراموش می کنیم که دیگران هم صدای ما را می شنوند و می توانند از آن استفاده سوء کنند. ما باید دنبال وفاق ملی باشیم و من اقدام صاحب منصبان در دو سوی جدایی های حزبی و جناحی داخلی در استفاده انحصاری از رسانه های حکومتی داخلی علیه دیگران و یا در خریدن برخی برنامه سازان خبری برون مرزی، به ویژه در خبر رسانی های برخی رادیو – تلویزون های امریکایی و انگلیسی در لندن و پراگ، برای مقابله با خبر رسانی های جهت دار رادیو – تلویزیون حکومتی داخلی را سبب ننگ آن صاحب منصبان در قیاس شرف حکومتی خود آنها و مسؤلیت شناسی های کم پیدای آنان نسبت به “وطن” و نسل های آینده ملت ایران می دانم و آن را به شدت تقبیح می کنم. وی گفت: ای کاش صاحبان مناصب حکومتی از جمله در ساختار دولتی در این کشور دریابند که با نزاع با یکدیگر و کارشکنی و تخریب شخصیت منتقدین و قربانی کردن حقوق شهروندی اولیه منتقدین برای به انحصار در آوردن منابع و مراجع علمی و سیاسی و اقتصادی ملی کشور (همانند آنچه بر این نگارنده گذشته و می گذرد) ما را هرگز به جایی نمی رساند جز وارد کردن لطمات تضعیف کننده مام میهن، کما این که می بینیم اوضاع یاد شده در کشور ما هر روز بدتر از روز گذشته می شود…….. همانطور که کشورهای اروپایی در نهایت تصمیم گرفتند اتحادیه اروپا را تشکیل دهند تا قدرت خود را افزایش دهند و پیشرفت و امنیت را واقعیت بخشند، ما نیز باید وحدت ملی خود را بالاتر از هر مساله قومی و دینی و حزبی دانسته و همانطور که عرفای ما می گویند در عین کثرت دینی و قومی و جناح گرایی، به وحدت ملی ایرانی برسیم.
وی تصریح کرد: نه هویت باستانی ما ملت ایران قابل انکار است و نه هویت اسلامی شیعی هزارساله ما، و هر کس که یکی از این دو پدیده آیکونوگرافیک شکل دهنده ایران امروز را در برابر آن دگری مطرح کند، تاریخ واقعی ایران را درست نخوانده و نفهمیده است و با هویت معجزه آسای ایرانی که همین چند سال پیش در برابر تهاجم انیرانی بعث عراقی تاثیرات معجزه آسای خود را به جهانیان نشان داده و ثابت کرد، آشنایی ندارند. آنان که از این حقایق روشنتر از نور خورشید آشنایی نداشته باشند، خوب است که دست کم تلاش کنند که با دوری جستن از تعصبات دینی و مذهبی و قومی و حزبی (جناحی) درون ملتی، به وحدت در کثرت این معجزه که “ایران” نام دارد لطمه وارد نکنند و به معجزه “ایرانی بودن” لطمه زنند. ما ایرانی ها باید قدر تمدنی خود را دانسته و این جمله فردریش نیچه فیلسوف سرشناس آلمانی را از یاد نبریم که می گوید: “دنیای متمدن هر چه دارد از ایران دارد”.
یاد داشت ها
1- شایان یاد آوری می دانم که این جلسه سخنرانی هم در مراحل پایانی گرفتار اغتشاشاتی شد از سوی عوامل ناشناخته ای که خود را، به غلط یا صحیح، از عوامل حراست آن دانشگاه معرفی کردند، اما شیوه کار نشان دهنده آن بود که تحریک کننده آن اغتشاش نمی توانست کسی باشد جز سرداری از “مثلث خباثت” از هیات ترور شخصیت من به ریاست جاسوس معروف ولی مصونیت دار صادق خرازی. (مثلث خباثت یاد شده که در د ه سال اخیر مرتکب جنایات زیادی نسبت به شغل و کار دانشگاهی من و نسبت به آثار و تالیفات علمی من و نسبت به روزی خانواده من و نسبت به حیثیت و آبروی علمی و اجتماعی من شده است، متشکل بوده و هست از سردار محمد رضا حافظ نیا – سردار سید یحیی رحیم صفوی – و در راس آنها، ناسردار صادق خرازی مشکوک رسمی به جاسوسی برای بیگانه امریکایی و انگلیسی و اسرائیلی).
2- نگاه کنید به متن “نظریه” به ثبت بین المللی رسیده نگارنده زیر عنوان “ایران نخستین کشور state جهان” که با رفرانس های زیرین: به شروح زیر از سوی محافل علمی بین المللی به ثبت رسیده است:
“Border and Territorial Identity, Persian Identity makes Iran the Empire of the Mind”
که به شرح زیر در سال ۲۰۱۱ به صورت فصل ۱۹ کتاب “همکاران آشگیت برای مطالعه سامان = The Ashgate Companion for the Study of Border” از طرف دانشگاه برن Bern در سویس و زیر نظر پرفسور دوریس واستل- والتر Professor Doris Wastl-Walter منتشر گردید.
ترجمه فارسی این نظریه ثبت شده بین المللی به صورت مقاله ای علمی – پژوهشی با مشخصات زیر منتشر گردید:
مجتهدزاده، پیروز (۱۳۹۲)، “پیدایش هویت ایرانی و تطور مفهوم کشور state در ایران: هویت پارسی ایران را به امپراتوری اندیشه تبدیل می کند”، فصلنامه پژوهش های جفرافیای انسانی، دوره ۴۵، شماره ۲، صفحه ۱۲۱ تا ۱۳۸.

* این نوشتار در تاربرگ شخصی دکتر پیروز مجتهدزاده، مورخ و ایران‌شناس، محقق، کارشناس مسائل و مطالعات سیاسی و استاد جغرافیای سیاسی و مسائل ژئوپولیتیک منتشر شده است.