حراج مدرک!

فراروروز سه شنبه در گفت و گو با رضا اسلامی استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی، افت کیفیت آموزش عالی و نگاه مادی گرایانه به علم آموزی را که منجر به ترویج مدرک گرایی شد، مورد بررسی قرار داد.

این تارنما نوشت: ‘کیفیت دانشگاه در ایران رو به افول است؛ افولی که بیش از هر چیز به تجاری شدن علم اندوزی بازمی گردد. محیط آکادمیک به خصوص در رشته های علوم انسانی به حراج زیر قیمت مدارک تحصیلات تکمیلی بدل شده و فساد مالی به فساد فرهنگی و علمی کشانده شده است’.
دکتر رضا اسلامی استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی در گفت و گو با فرارو گفت: در ابتدا بنده مایلم جمله ای را از آقای دکتر ناصر فکوهی نقل کنم. ایشان در مقاله ای نوشته اند ‘قدرتِ بی کنترل و ثروت بادآورده منجر به فرهنگ فساد می شود’. من از جمله ایشان استفاده می کنم و می گویم افرادی که به فرهنگ فساد دامن زده اند، نظام آموزش عالی کشور را نیز (حداقل در حوزه علوم انسانی) آلوده کرده اند.
از فساد مالی تا فساد فرهنگی
وی در ادامه درباره ورود بی اصالتی به عرصه علم اظهار کرد: همچنین به گفته یکی دیگر از اساتید، افرادی که ثروت بادآورده دارند اصالتا ثروت مند نبوده اند؛ چرا که ارزش های فرهنگی مربوط به ثروت را ندارند و در نتیجه ثروت این افراد به خودنمایی منجر می شود. با توجه به این نکته و از نظر من افراد بی اصالت به حوزه تحصیلات تکمیلی در حوزه علوم انسانی نیز وارد شده اند و قصد دارند با خرید مدرک دکتری خود را دارای ارزش های فرهنگی نشان دهند؛ درحالی که آن ها با این ارزش ها فاصله دارند و تنها با کسب عنوان این اتفاق برای آنها می افتد.
اسلامی تصریح کرد: در چنین افرادی ما با درک از علم روبرو نیستیم بلکه تنها با مدرک آن ها روبروییم. در اینجا باید اضافه کنم که در دو دهه اخیر بسیاری از مقامات نیز با خرید مدرک دکتری و بدون تحصیل علم خواسته اند در کنار قدرت و ثروتی که دارند، خودشان را شخصیت هایی روشنفکر و اهل فرهنگ جلوه دهند.
شیب تند بی کیفیتی علم در ایران
این استاد دانشگاه گفت: شرایط علمی و آکادمیک در حوزه علوم انسانی بحرانی است؛ چه از نظر پذیرش و شرایط پذیرش دانشجو در تحصیلات تکمیلی، چه از نظر رفتار با اساتید و چه از نظر محیط های آزاد علمی که باید در آن ها کسب علم در نظر باشد. همچنین متاسفانه با گسترش قارچ گونه دانشگاه های خصوصی با پذیرش بی رویه و بدون شاخص های علمی دانشجویان نشان از این دارد که در حوزه علوم انسانی با افت کیفیت در استانداردها روبرو هستیم.
دکتر اسلامی همچنین با اشاره به تجارتی شدن کسب مدرک گفت: از نظر من این افت کیفیت شیب تندی پیدا کرده است. با تبدیل شدن اخذ مدرک دکترا به یک تجارت رایج، با اندکی بدبینی شاید بتوان گفت حتی اگر تعمدی در تخریب نظام آموزشی در حوزه علوم انسانی نباشد، حداقل شرایط موجود زمینه اقدامات خودسرانه را برای برخی افراد و دانشگاه ها فراهم کرده تا نظام آموزش عالی را تخریب بکنند.
دانشگاه آزاد چه بر سر علم آورد؟
وی در تشریح تاثیر دانشگاه آزاد در ایجاد این وضعیت اظهار کرد: افت کیفیت در نظام دانشگاهی ما از سال ها قبل شروع شده بود. اما اقدام دانشگاه آزاد در گسترش بی رویه تحصیلات تکمیلی در سال 93 ضربه بزرگی به این تحصیلات و نظام آموزش عالی (به خصوص در علوم انسانی) زد. سال گذشته اکثر متقاضیان در مصاحبه دانشگاه آزاد برای دکترا پذیرفته شدند که خود آسیبی جدی به نظام آموزش عالی ما بود.
استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره صدماتی که دانشگاه آزاد به نظام تحصیلات تکیمیلی وارد کرده توضیح داد: دانشگاه آزاد در واحدهایی دوره دکترای رشته هایی را ایجاد کرده که آن رشته ها دوره ارشد و حتی در مواردی دوره کارشناسی نیز نداشتند. همچنین این دانشگاه در ایجاد برخی رشته ها حتی یک عضو هیات علمی، منابع و حتی یک جلد کتاب در رابطه با آن رشته ندارد.
اسلامی تشریح می کند: ما در حال حاضر در بسیاری از واحدها شاهد آنیم که افرادی که لیسانس و ارشد آنها در رشته های فنی و مهندسی بوده، در دوره های تخصصی دکتری علوم انسانی شرکت کرده اند. این نشان می دهد که ما در اینجا تنها با یک تابلو روبروییم! مانند یک فضایی که در آن فقط داربست وجود دارد و سازه ای ندارد. مراکز دانشگاه آزاد نیز گویی فقط یک تابلو جلویشان نصب است.
وی ادامه داد: بعد دیگرِ تاثیر منفی دانشگاه آزاد، تاسیس واحدهای آزاد در شهرهای دوردست و کوچک است. در این واحدها ما شاهد حضو شصت نفر در رشته ای مانند حقوق هستیم. این درحالی است که این واحد حتی یک عضو هیات علمی ندارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به عیب دیگر دانشگاه آزاد گفت: همچنین در مواردی ما شاهد بوده ایم که یک دانشجوی ارشد در کلاس ارشد و یک دانشجوی دکتری در کلاس دکتری تدریس می کند. اینها همه نشان دهنده این است که اقدامی که دانشگاه آزاد از پارسال شروع کرد چگونه به نظام آموزش عالی آسیب وارد کرده است.
تجارت دانشگاه های خصوصی و علمی -کاربردی
استاد حقوق دانشگاه بهشتی درباره دانشگاه های خصوصی نیز اظهار کرد: در این جا ذکر یک نکته لازم است و آن اینکه این شرایط مختص به دانشگاه آزاد نیست. متاسفانه دانشگاه های خصوصی فراوانی نیز در حال حاضر وجود دارند که با ایجاد دوره های دکتری در رشته هایی مانند حقوق و پذیرش بالای دانشجویان آنهم بدون آن که اعضای هیات علمی ثابتی داشته باشند، آسیب های دیگری را به نظام آموزش عالی می زنند.
وی ادامه داد: برخی از این دانشگاه های به اصطلاح خصوصی (که هیچ زیرساخت لازمی را ندارند) به جای آنکه دوره های خود را از سطح کارشناسی شروع کنند از کارشناسی ارشد و دکترا آغاز می کنند که دلیل آن ثروت اندوزی و تجارت است.
اسلامی درباره دانشگاه های علمی-کاربردی نیز گفت: در ادامه باید به گسترش بی رویه دانشگاه علمی-کاربردی اشاره کنم. این دانشگاه با امضای قرارداد با نهادها و موسسات مختلف، دانشگاه ها خاص آن مراکز را راه اندازی می کند. این دسته از دانشگاه ها نیز مانند موارد قبل آسیب هایی به آموزش عالی وارد کرده است.
رقابت دانشگاه سراسری با دانشگاه آزاد
این استاد دانشگاه در تشریح وضعیت دانشگاه سراسری و افت کیفی آن توضیح داد: به نظر من در حوزه علوم انسانی و به خصوص در تحصیلات تکمیلی ما با افت کیفی قابل توجه در دانشگاه های دولتی نیز مواجه هستیم. این افت کیفی هم می تواند متاثر از اقدمات دانشگاه آزاد باشد و هم به دلیل شرایط پذیرش دانشجویان و تجاری سازی دانشگاه های دولتی.
رضا اسلامی همچنین اظهار کرد: در دانشگاه سراسری در بخش پذیرش دانشجویان با توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی جامعه ما، دانشجویان به قصد علم اندوزی و کسب دانش به دانشگاه ها مراجعه نمی کنند. آنها عمدتا یا از سر بیکاری، یا عدم امکانِ یافتن شغل مناسب، برای پرکردن وقت خود و اخذ مدرک به تحصیلات تکمیلی مراجعه می کنند. این موضوع باعث می شود که حد کیفی دانشجویان به طور مرتب رو به افول باشد.
وی تصریح کرد: علاوه بر این تجاری سازی دانشگاه ها و استفاده مالی از دانشگاه ها هم در دانشگاه های دولتی دیده می شود. این موضوع را در تاسیس پردیس های جداگانه دانشگاه های دولتی با هدف کسب درآمد می توانیم ببینیم. این پولی شدن و کسب درآمد در دیگر فعالیت های دانشگاه های سراسری نیز دیده می شود. مثلا این دانشگاه ها تالارها و سالن هایشان را به بخش خصوصی برای برگزاری مراسم و برنامه های غیرآکادمیک اجاره می دهند. بنابراین محیط دانشگاه سراسر تبدیل به یک پارکینگ بزرگ شده که مرتب افراد غیرعلمی در دانشگاه تردد دارند.
وی گفت: یک دلیلِ دیگر احداث پردیس ها توسط دانشگاه های سراسری رقابت با دانشگاه آزاد در درآمدزایی بوده است. این موضوع کیفیت را در این دانشگاه ها کاهش داد.
فروش مدرک با بهایی اندک
دکتر رضا اسلامی درباره تجاری شدن تمام دانشگاه های در ایران توضیح داد: درنتیجه متاسفانه باید گفت دانشگاه ها به صورت تجاری با مسائل علمی برخورد می کنند و همچنین باید گفت مدرک دکترا در حوزه علوم انسانی به حراج گذاشته شده است. هرکس با اندک پول و زیر قیمت می تواند مدرک علوم انسانی تهیه کند.
این استاد دانشگاه همچنین با اشاره به اینکه رغبت برای رفتن به دانشگاه کم نشده گفت: ما شاهد کاهش رغبت برای رفتن به دانشگاه در مقاطع فعلی نبوده ایم. از نظر من اگر کاهشی در تعداد دانشجویان دوره کارشناسی رخ داده، به دلیل این است که آنقدر تعداد دانشگاه ها زیاد بوده که پیک جمعیتی ما در حال حاضر به مقاطع ارشد و دکترا رفته است. این لزوما به معنای کاهش رقبت در کارشناسی نیست.
وی تاکید کرد: البته اگر کاهش رقبت به رفتن به دانشگاه در جامعه رخ داده باشد این جای خوشحالی دارد؛ به این دلیل که جامعه متوجه شده که در حال حاضر دانشگاه محیط علم آموزی نیست و دانش با موانع زیادی در دانشگاه ها روبروست.
معضلی به نام ISI!
این استاد حقوق درباره صدماتی که تاکید بر مقاله نویسی به نظام علمی دانشگاه های ما زده گفت: یک موضوع دیگر که در پروسه کاهش علم آموزی در دانشگاه ها نقش دارد، تاکید فراوان دانشگاه ها بر نوشتن مقاله است. در دانشگاه آزاد ما در برخی واحدها و حتی در تهران شاهد این هستیم که دانشجویان ارشد پیش از دفاع از پایان نامه ارشدشان موظف به دریافت پذیرش انتشار مقاله شان از مجله علمی-پژوهشی هستند. چطور از دانشجوی که سه ترم درس خوانده انتظار می رود که مقاله علمی –پژوهشی بنویسد؟ درواقع دانشگاه آزاد با ظاهری علمی مآبانه قصد دارد نشان دهد که حتی از دانشجویان ارشد هم مقاله علمی می خواهد که این رفتار غیرحرفه اس و غیرعلمی است.
اسلامی با اشاره به مقالات ISI اظهار کرد: تشویق دانشجویان دکتر به نوشتن مقاله ISI یکی دیگر از معضلات دانشگاه های ما و یک فاجعه است. تشویق دانشجویان و اساتید به نوشتن مقاله ISI بدون آنکه ما بدانیم از چه صحبت می کنیم و بدون آنکه بدانیم بسیاری از مجلات معتبر در ISI حضور ندارند.
وی ادامه داد: دانشجویان ایرانی زیادی مقالاتی که حتی خودشان ننوشته اند را در کشورهایی مانند تاجیکستان، پاکستان و… با پرداخت پول منتشر می کنند تا تنها در لیست ISI قرار بگیرند.
این استاد دانشگاه همچنین تصریح کرد: به نظر من وزارت آموزش عالی باید با این مسئله مقابله کند و لزوم چاپ مقاله در لیست ISI را بازنگری کند. آنها باید بررسی کنند که چرا دانشجویانی بدون آشنایی با زبان انگلیسی اقدام به انتشار مقاله ISI می کنند؟ متاسفانه کسی پاسخگوی این مسئله نیست و این موضوع به تجارتی در میدان انقلاب و جاهای دیگر تبدیل شده است.
افتخار دولت های پیشین به تولید آمار علم
رضا اسلامی دلیل تاکید بر مقالات ISI را در دولت های قبلی خوانده و اظهار کرد: متاسفانه تاکید بر مقاله ISI به این دلیل بوده که دولت های قبلی به داشتن آمار در تولید علم افتخار می کرده اند. در حالی که این اقدامات تنها به تضعیف علم در جامعه ما دامن زدند.
وی همچنین در ادامه گفت: همه این موارد باعث شده که افراد مختلف از هر قشر و صنف و جایگاه از قضات، وکلا و … به خرید مدرک دکتری روی آورده اند چرا که می دانند در دانشگاه ها مدرک دکترا به حراج گذاشته شده است.
اساتید دانشگاه ها چه وضعیتی دارند؟
دکتر اسلامی درباره نسبت میان دانشجو و استاد در کشور ما گفت: اگر استانداردهای جهانی مدنظر ما باشد، حداقل در علوم انسانی نسبت منطقی میان اساتید و دانشجویان وجود ندارد. طبیعی است که با توجه به گسترش بی رویه تحصیلات تکمیلی در علوم انسانی و پذیرش بیش از حد دانشجویان و یا پذیرش تمام متقاضیان نسبت منطقی بین دانشجویان و اساتید وجود ندارد. بنابراین نه در دانشگاه آزاد و نه در دانشگاه دولتی متناسب با پذیرش دانشجو جذب اعضای هیات علمی وجود ندارد.
وی ادامه داد: در این پروسه اساتید زیادی به دلیل مشکلا معیشتی وارد عرصه فروش مدرک دکتری شده اند. جالب است بدانیم که بسیاری از پردیس ها قبل از شروع دوره هزینه دوره را می گیرند اما در پرداخت حق الزحمه اساتید اجحاف می کنند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: نکته دیگر در رابطه با اساتید این است که همراه با گسترش پذیرش دانشجوی دکتری و مقالات ISI، ما با پدیده ای تحت عنوانِ غلط انداز ارتقای کیفیت علمی اساتید روبروییم. این در حالی است که ما با شرایطی سخت برای ارتقای اساتید مواجه هستیم. حداقل در علوم انسانی رفتار با اساتید کرامت محور نیست. به طور سیستماتیک اساتید دچار تحقیر هستند.
وی با توضیح شرایط دانشجویان اظهار کرد: به عنوان مثال در تبدیل وضعیت اساتید و در ارتقاء آنها به دلایل واهی و یا به دلایل نداشتن امتیازات فرهنگی لازم افراد زیادی از ارتقاء محروم می شوند. افراد زیادی هستند که در تمام کشور به عنوان استاد یک رشته شهرت دارند، در حالی که در دانشگاه محل خدمت خودشان از ارتقاء محروم می شوند.
اسلامی با اشاره به دخالت هیات های ممیزی بدون صلاحیت اظهار کرد: همچنین باید به دخالت نابجای هیات های ممیزه اشاره کنم که به ارزیابی علمی اساتید می پردازند، در حالی که شرایط علمی این اساتید در کمیسیون های تخصصی به اثبات رسیده است. هیات های ممیزه بدون صلاحیت در این باره اظهار نظر می کنند. درواقع باید بگویم بسیاری از اساتید علی رغم صلاحیت از ارتقاء محروم هستند.
دانشگاه های ایران چه فرقی با جهان دارند؟
وی همچنین در مقایسه دانشگاه های خارج از کشور با ایران ادامه داد: با توجه به ارتباطی که با برخی دانشگاه های خارج کشور دارم، می توانم بگویم در این کشورها دانشگاه محلی برای علم آموزی، تربیت نیروی مورد نیاز جامعه و ارتباط دانشگاه و صنعت است. دانشگاه در این کشورها در پی ارتباط محکمی که با جامعه دارد و به همین خاطر بودجه خوبی از صنعت و بخش های خصوصی به سمت دانشگاه سرازیر است؛ بودجه ای که می تواند تلاش مفیدی را در دانشگاه ایجاد کند.
این استا دانشگاه اظهار کرد: این در حالی است که در کشور ما با گسترش های بی رویه در تحصیلات تکمیلی هیچ استانداردی بین نیاز جامعه و تربیت نیروی متناسب با آن وجود ندارد. در بسیاری از واحدهای دانشگاه های مختلف ما در سطح بسیار بالایی دانشجویان فارغ التحصیل می شوند بدون آنکه نیاز مرتبط با رشته آن ها وجود داشته باشد.
رضا اسلامی در ادامه تصریح کرد: وقتی دانشگاه هیچ اطلاعی از نیاز جامعه ندارد یا اگر اطلاع داشته باشد مسئله اش نیست که چه مقدار نیرو باید برای جامعه تربیت شود، متوجه می شویم این پذیرش بی رویه تنها در جهت فروش مدرک انجام می پذیرد.
این استاد دانشگاه شهید بهشتی در انتها گفت: دانشگاه محل انجام پروژه های علمی شده است. تمام بخش خصوصی و سایر نهادها اگر پروژه ای داشته باشند باید آن را در دانشگاه به مرحله انجام برسانند. اما متاسفانه درکشور ما چنین نیست. نهادها و ادارات ما خودشان به انجام پروژه ها تحت عنوان زیرمجموعه ای به نام پژوهشگاه می پردازند. دلیل این امر این است که چون خروجی دانشگاه بی طرفانه است، مقامات آن را نمی پسندند. در نتیجه پژوهشگاه های زیادی تحت مدیریت افرادی در نهادهای مختلفی ایجاد شده اند.