دکتر کاوه احمدی علی آبادی
عضو هئيت علمي دانشگاه آبردين با رتبه پروفسوري
عضو جامعه شناسان بدون مرز(ssf)
متأسفانه هم نيروهاي امنيتي و هم اخواني ها به هشدارهايي كه داده شده بود، توجهي نكردند و يك لكه خونين ديگر در كارنامه انقلاب مصر، روزي سياه را ثبت كرد.
تصور مي كنم، همگان از آنچه پيش آمد، متوجه شدند كه دستاورد كشتار كنوني، چيزي نبود كه مي خواستند و همه چيز طبق برنامه پيش نرفت. اين يكي از دلايلي است كه كشورهاي غربي به مصريان توصيه مي كردند كه خويشتنداري بيشتري از خود نشان دهند. به دولت موقت مصر و ارتش آن كشور قبلاً هشدار دادم كه اگر كار را به دست نيروهاي امنيتي بسپاريد، شما را زمين مي زنند، همان بلايي كه سر مبارك نيز آوردند. آنان براي شرايطي آموزش ديده اند كه در دنياي امروز نه قابل پذيرش است و نه ديگر جوابگوست. وقتي كه به آنان فرمان كنترل شرايط را مي دهيد، مي گيرند و مي بندند و مي كشند، يعني همان گونه كه در رژيم هاي آهنين جنگ سرد تعليم ديده اند و انتظار دارند كه دولت نيز از ايشان حمايت كند. و اينك بر اثر آن، دولت موقت مصر به ميزان زيادي مشروعيت خود را از دست داد. با توجه به تصاوير گرفته شده كه تعدادي از اشخاص معترض را در حال تيراندازي نشان مي داد، اخواني ها مدتي بود كه با چراغ خاموش در حال تدارك يك حمله نظامي بودند و راهبردشان آن بود كه در لفظ همچنان از تظاهرات مسالمت آميز سخن بگويند، اما در عمل مسلح شوند. شاهد اين كه اخواني ها نيز دست به خشونت زدند، كليسايي است كه آتش زدند و اين نشان مي دهد كه سخنان دولت مصر درباره حمله آنان به مناطق دولتي نيز درست است. به اخواني ها هشدار داده بودم كه با عملكرد بسيار بدشان در بهار عربي اگر از فعاليت هاي سياسي كنار نگيرند، قتل عام خواهند شد و اين هم شاهدي بر اين مدعا. نكته قابل تأمل ديگر آن است كه ارتش مصر هم در درگيري هاي اخير نقشي نداشت و هم خويشتنداري بيشتري از همه طرف ها از خود نشان داد و نيروهاي سكولار و به خصوص انقلابي جوان خواهان برخورد شديدتر بوده و از سركوب اخير حمايت كردند. اين هم شاهدي ديگر بر اين حقيقت، كه سكولار و لائيك بودن براي دموكراسي كافي نيست و دموكراسي پيش از هر چيز يك فرهنگ است كه در منش ها متجلي مي شود. به همين سبب است كه شما امروزه نظام هايي را مي بينيد كه از نظر ساختار كاملاً دموكراتيك نيستند و مثلاً از نظام پادشاهي مشروطه برخوردارند، اما كشور و دولت كاملاً دموكرات اند؛ چون دموكراسي سال هاست در فرهنگ مردم زنده است و طي كنش ها و واكنش ها و منش ها توليد و بازتوليد مي شود.
به هر روي، هدف ما از تمام مباحث پيش آمده محكوم كردن و سرزنش نمودن يكديگر نيست و بايد همگان از وقايع پيش آمده درس گرفته و تغييراتي در رفتارهاي سابقمان بدهيم و اگر در روزهاي نخست سقوط مرسي كه كمتر از 100 نفر كشته شدند، از آن درس مي گرفتيم، امروز شاهد كشتار بيش از 500 نفر نبوديم و اگر امروز از هر دو درس بگيريم، فردا شاهد فاجعه اي ديگر و چه بسا با وسعتي بيشتر نخواهيم بود. نخستين اقدام درست در مصر آن است كه ارتش اعلام كند كه با وجود اين كه خواهان پايان تعصن ها بود، اما خواهان كشتار پيش آمده نبود و انتظارش را نداشت و از اين سبب كار كنترل خيابان هاي مصر را دوباره خود از نيروهاي امنيتي تحويل مي گيرد. حضور نيروهاي ارتش با تجهيزات نيز تظاهر كنندگان خشونت طلب را از اقدامات شديد برحذر مي دارد و آنان باید حفاظت از کلیساهای مسیحیان را نیز برعهده بگیرند. واحدهايي اگر با تيرهاي پلاستيكي و باتون نيز در كنار ارتش مي ايستند نبايد لباس هاي واحدهاي امنيتي را پوشيده باشند. دولت موقت بايد اعلام كند كه يك كميته تحقيق براي پيگيري دلايل كشتارهاي به وقع پيوسته اخير تشكيل مي دهد. فعلاً هيچ يك از سران اخوان نبايد محاكمه شوند و بايد در شرايط بازداشت و بلاتكليفي بمانند. وزارت كشور بايد اعلام كند كه آنان مي خواستند كه حمله كنندگان به مراكز دولتي را هدف قرار دهند، اما گويا شرايط از كنترل خارج شده و براي كشتار بي گناهان متأسف اند و اجازه تحقيقات مي دهند.
بايد بگويم كه واكنش دولت آمريكا در مورد مصر باز مناسب و پخته بود. برخلاف ادعايي كه برخي از سناتورهاي آمريكايي كردند، تحريم ارتش مصر و تأييد كامل آن، هيچ يك راهكار مناسب نيست و آن مي تواند ارتش و دولت موقت مصر را به سوي اقدامات يكجانبه بكشاند، اما وقتي واكنش هاي دولت آمريكا را موكول به اقدامات عملي بعدي دولت و ارتش مصر كرديد، توقع رفتارهاي مسئولانه از آنان بيشتر خواهد بود. بخشي از پشت گرمي اخواني ها براي اقدامات شديدتر، به همين رفتار غلط سناتورهاي آمريكايي در مصر برمي گشت كه آمدند و يك شو راه انداختند و رفتند. وقتي اخواني ها به تمامي راه حل هايي پيشنهادي آنان پاسخ منفي دادند، به جاي انعكاس اين واقعيت، وقيحانه مدعي شدند كه در مصر كودتا شده است.
اما متأسفانه به شرایط اخیر، دولت مصر عملاً مواضع سناتورهای مذکور را در مقایسه با مواضع دولت آمریکا و جان کری تقویت کرد. یعنی بستن بودن دو یا چند میدان در قاهره، این همه مهم بود که لازم به چنین وقایعی داشت؟ اگر از بابت خوابیدن صنعت توریست نگران بودید، حالا که بدتر شد و هیچ توریستی به مصر نمی آید تا جنازه وسط خیابان تماشا کنند و حتی چند کشور رسماً از اتباع شان خواستند تا به مصر نروند. به همین عراق نگاه کنید؛ چند ماه است که تعدادی از میدان شهرهای مختلف توسط متعصنان بسته است، اما دولت تا حد زیادی کنار آمده و یکی دو بار هم که با توصیه نهادهای امنیتی، دست به اقدام زده، دیده دارد به فاجعه بدل می شود، دست نگه داشته است. دولت موقت و جبهه نجات ملی و ارتش وقتی با اجماع سناریوهایی را بررسی می کنند و برحسب آن روی یکی اجماع می کنند، نباید مقطعی بدان نگاه کنند و آن را چون دموینویی از کنش ها و واکنش ها بررسی کنند. تظاهرات و تحصن های مسالمت آمیز اخوانی ها هیچ مشکل جدی ای برای مصر و دولت موقت نبود، اما حالا با این کشته ها، آنان یک بحران برای تان ایجاد کردند و شما عملاً در بازی آنان، بازی خوردید.
از آن سوی، پاسخ هاي اخواني ها به راه حل هاي پيشنهادي ميانجي هاي بين اللملي، خود گواهي روشن بر مشكل موجود است. اخواني ها مي گويند كه مرسي بايد به حكومت باز گردد و قانون اساسي كه باطل شده، دوباره به رسميت شناخته شوند! هنوز متوجه نيستند كه اين همه اعتراضات مردمي كه به دخالت ارتش منتهي شد، براي آن بود كه اخواني ها به جاي نمايندگي همه مردم مصر تنها به حاكميت خودشان مي انديشند و اختلاف اساسي با اپوزيسيون و اقليت ها، از همين تصويب قانون اساسي تبعيض آميزشان شروع شد. اگر قرار بود كه آن ها را بپذيرند كه شما را سرنگون نمي كردند!؟ وقتي در قدرت نيستيد، چنين يكه تازانه رفتار مي كنيد و توقع داريد، پرواضح است كه وقتي در قدرت بوديد چه مي كنيد و كرديد كه همگان حتي دانشگاه الازهر و سلفي ها كه اسلام گرا هستند، از شما حمايت نمي كنند! مشخص است كه مرسي تا چه ميزان توسط اخواني ها تحت فشار بود كه خيلي متعادل تر از آنان رفتار كرد و دليلي ديگر كه او نبايد محاكمه شود و بايد پس از آرام شدن فضا آزاد گردد. بماند كه يكسال پيش به او هم هشدار دادم راهي كه به همراه اخواني ها برگزيده، نه به سوي مصر دموكرات و نه حتي حل مشكلات مصر، كه به پشت ميله هاي زندان ختم مي شود و اينك مي توانيد نتيجه اش را ببينيد. هر گروهي چه اسلام گرا و چه غير اسلام گرا كه چنين منش هاي يكه تازانه اي را از خود بروز مي دهد، در آينده سياسي خاورميانه نقشي نخواهد داشت و منزوي خواهد شد. درك اين نكته براي اخواني ها زياد مشكل نيست كه براي از عهده كاري بر نيامدن، تنها نخواستن متهم نيست كه چه بسا نتوانستن علت اصلي است. شما اگر ظرف شكستني بزرگ و پر از آب به دست يك كودك دهيد، آن را مي اندازد و مي شكند و خودش و شما را خيس مي كند. او نه بدخواه است و نه خواهان چنين دستاوردي است، اما قادر به حمل چنين بار مسئوليتي نيست. شما ريش و مو ارزان خوب اصلاح مي كنيد، نذري هم خوب توزيع مي كنيد و به مستمندان نيز خوب مي رسيد، اما پرونده همين يك سالتان نشان داد كه سياست در دنياي امروز كار شما نيست و ديديد كه همان محبوبيتي را كه تا پيش از اين از بابت كارهاي خيريه در جامعه مصر كسب كرده بوديد، تنها براي يكسال، همه را در افكار عمومي مصر و حتي دنياي عرب از دست داديد. دولت اسلام گرای ترکیه نیز نشان داده که توانایی کشاندن شما به سوی دموکراسی را ندارد و چه بسا خودش تحت تأثیر تندروی های شما قرار گیرد و منفعلانه از روش های غلط تان حمایت کند. اگر اصرار بدان داشته باشيد، و به آغوش جامعه و کارهای خیریه باز نگردید، بي شك آخرت تان را نيز بابت آن مي بازيد. حجت بر تمام اخواني ها تمام.
