میل نادری با حدود 900 سال قدمت در 30 کیلومتری جادهی فهرج – زاهدان در استان کرمان در معرض نابودی قرار گرفته است.
این اثر تاریخی در تاریخ سال ۱۳۱۰ به شمارهی ثبت ۱۴۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
میل نادری، برجی راهنماست که در ناحیهای کویری و خشک، در میانههای راه بم به زاهدان قرار دارد. این میل که به میل «قاوردی» هم معروف است در زمان سلجوقیان ساخته شده، اما چون در زمان نادرشاه تعمیر و بازسازی شده، به میل نادری مشهور است.
میل نادری فهرج برای راهنمایی کاروانها که در گذشته از بم و فهرج میگذشتند، ساخته شده بود. این میل تاریخی بیش از 20 متر (40 گز) ارتفاع دارد و 45 پله در درون آن وجود دارد که به بالای میل منتهی میشوند. برای ساخت این بنا از تزیینات زیبای آجرکاری استفاده شده است.
بهتازگی در چارچوب پروژهی احداث جادهی ترانزیتی جنوب شرق کشور، جادهی یادشده از نزدیکی این اثر منحصربهفرد تاریخی عبور داده شده، بهگونهای که با گذراندن دو راه رفت و برگشت این جاده، میل نادری و یک کورهی آجرپزی تاریخی در وسط آنها قرار گرفته است.
به گفتهی برخی کارشناسان، با عبور ماشینهای سنگین در این جادهی ترانزیتی، تخریب این آثار تاریخی قریبالوقوع خواهد بود. این در حالی است که اطراف میل نادری خالی از سکنه و آزاد است و جادهی یادشده میتواند در فاصلهی مناسبی از آثار تاریخی ساخته شود. در صورت ایجاد انحنایی محدود در مسیر جاده، امکان ایجاد فاصلهی لازم از برج و کورهی آجر فراهم میشود.
تعدادی از کارشناسان معتقدند، با ایجاد جادهی جدید بیشک جادهی قدیم کمتر مورد استفاده قرار خواهد گرفت و برای رفتوآمدهای محلی و محدودتر و بخصوص دسترسی به آثار تاریخی استفاده خواهد داشت. بنابراین انتظار میرود مسوولان عمرانی، پیمانکاران و نیز مسوولان استانی و سازمان میراث فرهنگی اقدام لازم و عاجل را برای نجات این اثر تاریخی انجام دهند، بویژه اینکه میل نادری یکی از آثار مهم گردشگری کشور نیز محسوب میشود.
در سال 1389 بهخاطر آبگرفتگی و جریان سیل در منطقهی فهرج، به این اثر تاریخی خسارتهایی وارد شد. همچنین این اثر بهعلت وزش طوفانهای شن همواره در معرض فرسایش قرار دارد. پیش از این، زینالصالحین – فرماندار سابق فهرج – از مسوولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خواسته بود، با تخصیص اعتبار زمینهی حفظ و نگهداری این بنای منحصربهفرد تاریخی فراهم شود.
همچنین بهنام فراقی – معاون فرماندار فهرج – فروردین 1392 نسبت به خطر سقوط میل نادری هشدار داده و گفته بود: جاری شدن سیل در فهرج به این بنای منحصربهفرد تاریخی خسارت زده و موجب سست شدن پایهها و در نتیجه، انحراف این بنای تاریخی به سمت جنوب شده است.
او همچنین خواستار مرمت این بنای تاریخی شده و افزوده بود: برای حفظ و نجات میل نادری اقدام بهموقع از اهمیت ویژهای برخوردار است.
به گزارش ایسنا؛ یک کارشناس میراث فرهنگی نیز در اینباره به خبرنگار ایسنا گفت: اصلاح مسیر جادههای امروزی برای محافظت از آثار تاریخی نهتنها ضروری، بلکه مسبوق به سابقه است. از جمله، در سالهای پیش از انقلاب در استان سمنان وقتی جادهی جدید آسفالته ایجاد میشد، برای آنکه به «کاروانسرای آهوان» آسیب وارد نشود، جادهی آسفالته را دو کیلومتر از آن اثر تاریخی دور کردند.
کاروانسرای آهوان مانند میل نادری مربوط به سدههای میانهی دورهی اسلامی است و هر دو اثر در پیوند با راههای کهن ایران و بسیار مهم هستند.