دکتر کاوه احمدی علی آبادی
عضو هیئت علمی دانشگاه آبردین با رتبه پروفسوری
عضو جامعه شناسان بدون مرز (ssf)
قبلاً به اردوغان هشدار داده بودم که ارتش ترکیه بیکار نخواهد نشست و دست به کودتا خواهد زد و چنین نیز شد. با این همه، وقایع روی صحنه شطرنج در صفحه ترکیه تردیدهایی نسبت به کودتای نافرجام اخیر دامن زد و پاکسازی های از پیش آمده شده، برخی را بدان سوق داد که شاید اصلاً هیچ کودتای واقعی روی نداده و همه ساختگی توسط باند اردوغان بوده است! از آن مهم تر وقایعی است که پس از کودتای نافرجام روی داده است. تنها با تحلیل وقایع روی صحنه است که حقایق پشت صحنه ترکیه را کشف خواهیم کرد.
در ترکیه چیزی بین کودتا و صحنه سازی و چیزی بین انقلاب و پاکسازی روی داده است. کودتایی قرار بود که توسط گروهی از ارتشیان انجام شود که قبلاً توسط میت شناسایی شد، اما میت به جای آن که کودتای لو رفته را در نطفه خفه کند و پیش از وقوع مانع اش شود، تصمیم گرفت تا به شکلی کاملاً کنترل شده در انظار عمومی جلوه کند تا بتواند پاکسازی مدنظر خودش را از دل آن بیرون بکشد. کودتا نه تنها پیش از وقوع لو رفته بود که حتی بخش هایی از آن که سران مملکت را هدف می گرفت، قبل از وقوع خنثی شد (به همین سبب تیمی که قرار بود اردوغان و سایر سران دولت را بازداشت کند، قبل از هر اقدامی دستگیر شدند)، ولی بخش هایی که به اماکن عمومی ترکیه برمی گشت توسط میت اجازه داده شد که جریان یابد (حضور واحدهایی کوچک از ارتشیان ترکیه بر روی پل بسفر و بستن موقت آن، برخی از میادین اصلی مثل تقسیم و همین طور خمله هوایی به مناطق حاشیه ای از مجلس و مراکز دولتی با تخیربی غیرموثر و درگیری هایی صرفاً در پادگان های نظامی) تا استفاده ای را که برای تهییج افکار عمومی به نفع خودش می خواست از آن ببرد (پاکسازی همه مخالفان و به خصوص اسلام گرایان سازمان یافته). آیا اردوغان و نخست وزیر و دیگر سران دولتی از آن مطلع بودند یا میت آنان را نیز بازی داد؟ پاسخ آن را به راحتی با تحلیل رفتار اردوغان و دیگر سران دولتی ترکیه می توان دریافت. اردوغان حتی نسبت به سخنرانی های مخالفانش چنان حساس است که پاسخ های تند و با هیجان طی نطق هایش بر علیه آنان می دهد که بارها توسط دیگران به آرامش دعوت شده است، اما لحظاتی پس از وقوع کودتا که ظاهراً کودتاگران سوار بر کار شده اند و وقتی اردوغان مثلاً مردم ترکیه را برای شکست کودتا به اماکن عمومی فرا می خواند، چنان در آرامش و اطمینان بسر می برد و آن گونه اتو کشیده و آماده ظاهر می شود و در کمال صبوری مردم را به اعتراض در میدان های اصلی شهر فرا می خواند که تو گویی سیر از مراسم افطاری برمی گردد و قرار ملاقات با دوستانی دیگر برای گپ های پس از افطاری می گذارد. نخست وزیر ترکیه نیز در اولین حضورش رفتار و حالات روحی کسی را که چند لحظه پیش به اتومبیلش شلیک شده و نزدیک بود ترور شود، ندارد و تو گویی یک اظهار نظر رسمی و طبق روال همیشگی را به نمایش می گذارد. البته ارتش نیز با اعلامیه ای که پس از شکست کودتا داد و مدعی شد که میت قبلاً سران ارتش را از وقوع کودتا مطلع کرده بود، مدعای ما را ثابت کرد و جای شبهه ای باقی نگذاشت.
آیا آنچه در ترکیه با آن روبرو هستیم، به نوعی انقلاب اسلام گرایان علیه لائیسیته در ترکیه است؟ افکار عمومی و به خصوص برداشت ها در خارج از ترکیه چنین برداشتی را دامن می زنند، اما باید بگویم که سخت در اشتباه اند. دقیقاً برعکس میت دارد سازمان یافته ترین اسلام گرایان ترکیه را که در مهم ترین ارکان حکومتی و حتی ارتش و نیروهای پلیس رخنه کرده بودند و از سه دهه پیش بر اساس “طرح کمربند سبز” بر علیه کمونیست به سیستم حکومتی ترکیه تزریق شده بودند، یکبار برای همیشه از صحنه بیرون می کند، آن هم با نقاب اردوغان و طرفدارانش. میت دارد کاری را می کند که ارتش مصر پس از یک سال با اخوان المسلمین کرد و اگر ساواک توانسته بود در ایران انجام دهد هرگز انقلاب مهندسی شده 57 در ایران روی نمی داد. میت از ایستادگی ارتش مصر در مقابل خواست آمریکا برای سرنگون کردن اخوانی ها درس گرفت و دارد اسلام گرایانی را که در گذشته با اصرار غرب به ترکیه تزریق شده بودند و برایش نوعی تهدید از طریق حاکمیت موازی ایجاد می کردند، نابود می کند. به همین سبب، اصلی ترین سران ارتش ترکیه نیز که توسط میت توجیه شده بودند، حتی با زور کودتاگران نیز با ایشان همراه نشدند و آنان نیز خواهان خلاصی از جریان گولن هستند. با پاکسازی های روی داده نه تنها ارتش ترکیه از جریان لائیک تهی نمی شود، بلکه تقویت می گردد، چون از تنها جریان قدرتمند پنهان در ارتش که اسلام گرایان جماعت است، خلاص می شود. باند کوچک اسلام گرایان اردوغان نه تنها تهدیدی برای میت نیست و زیر نظر و مدیریت میت است بلکه میت هر لحظه اراده کند می تواند به راحتی با یک پرونده جعلی بفرستدشان پیش بقیه اسلامگرایان ترکیه که حتی سپر بلای میت نیز هست و هر جا مشکلی پیش آمد و یا وقایع متناسب با انتظارات پیش نرفت، به عنوان مقصر جلوه خواهد کرد و نه میت. به همین سبب رفتارهای اخیر اردوغان برای بسیاری عجیب است و او نسبت به تمامی مواضع گذشته اش چرخشی بزرگ داشته است و حتی رویارویی اش با کردها نیز به دستور میت است و اردوغان در گذشته خواهان حل مسئله کردها به طریق مسالمت آمیز بود. اما جماعت گولن هم گروه سازمان یافته ای مافیایی و هم رخنه کرده در ساختار قدرت بود و مهمتر از همه، نخ حرکت شان به میت وصل نبود و میت هنوز نیز نمی داند که آنان واقعاً از چه کسی در پشت صحنه دستور می گیرند (حتی اعضای جماعت نیز نمی دانند) که هر چه می شود، چشم بسته گولن را مقصر اصلی معرفی می کند.
با این همه ملاحظاتی هست که باید اردوغان و طرفداران اسلام گرایش بیش از میت بدان توجه کنند: شما نمی توانید چشم بسته هر اقدام ناپسندی را که در ترکیه روی می دهد به جماعت و گولن نسبت دهید؛ هم اخلاقی و شرعی و هم قانونی نمی توانید. جماعت تروریست نیست، اما خواهان قبضه قدرت است، همان گونه که اخوان المسلمین مورد حمایت شما تروریست نبود، ولی داشت قدرت را در مصر قبضه می کرد. برای اتهام به هر کسی نیاز به مدارک قانونی دارید و صرف حضور کسی در اسرائیل نیز نمی تواند دلیلی بر دست داشتن در کودتا یا توطئه باشد؛ دروغ و افترا نیز از زشت ترین اعمالی است که در اسلام همچون همه ادیان به شدت تقیبح شده و گناهی کبیره شمرده شده است، اما متأسفانه امروزه اسلام گرایان خاورمیانه مثل آب خوردن به یکدیگر و دیگران افترا می زنند و توجه ندارند که باید روزی پاسخگوی آن باشند. اسلام اساساً چیزی به جز این نیست: دروغ نگو (ولو اگر به نفعت نباشد)، افترا نزن (حتی اگر تردید داری)، دزدی نکن (چه رسد دزدی بیت المال)، ظلم و جور نکن (حتی اگر قدرت را در چنگ داری) و اگر حق ولو ناچیز از دیگری را ضایع کرده باشی، اگر او نبخشد خداوند نیز نمی بخشد و روزی باید پاسخگوی آن باشی. “اگر آن ها را رعایت نکردی مسلمان نیستی” حتی اگر خود خیال کنی به اسلام ایمان داری یا بخاطرش اسلحه دست گرفته و کشته شده باشی.
علاوه بر آن، شما نمی توانید چندین هزار پیروان یک جریان را –آن هم جریانی که قبلاً با حمایت شان خودتان به قدرت رسیده اید- به صرف این که با رهبرشان حالا مشکل پیدا کرده اید، همگی را از کار و زندگی و سایر حقوق شهروندی محروم کنید و در دنیا و مهمتر از آن، “آخرت” ناگزیر خواهید شد پاسخگوی شان باشید؛ به خصوص زن و بچه و خانواده هایشان که هیچ گناهی نکردند. در سطح اجتماعی نیز نمی توانید با این خیل ناگهانی حذف گروهی بزرگ از مردم ترکیه بدون بحران سپری کنید. اگر راهی برای آن نیابید دامنتان را به شکلی دیگر خواهد گرفت. میت تنها درخصوص امنیتی تخصص دارد (آن هم با نگرش دوران جنگ سرد و نه دوران کنونی) و نه در امور اجتماعی، جامعه مدنی و نه حتی در امور سیاسی و نظامی. دیدید که وعده ای را که میت پیرامون حل مسأله پ.ک.ک و یک طرفه کردن جنگ با آن داد با وجود ویرانی ها و کشتارهای بسیار در جنوب شرق ترکیه نتوانست عملی کند که حالا از ناتو کمک خواستید. اسلام گرایان جهادی نیز که با تمایل شما و سازماندهی میت در سوریه فعال شدند، عملاً همه را به کشتن دادید و بازی غلط میت در آنجا منجر شد که غرب که متحدتان است یک قشون نظامی برای از بین بردن اسلام گرایان حامی شما به راه بیاندازد و مسأله اسد به موضوعی ثانویه برای غرب بدل شد و عملاً هیچکس به اندازه شما (اردوغان و خانواده اش) جهادی های تندروی جهان را این گونه فجیع به کشتن نداده است و سیاست های هیچ کس به اندازه شما در ماندن اسد در قدرت موثر نبوده، حتی رژیم ایران و روسیه. میت نمی داند حتی اگر نیمی دیگر از مردم ترکیه را نیز از صفحه روزگار حذف کند، تحولات ترکیه باز مطابق خواسته اش پیش نمی رود. انتظار اطاعت محض از دیگری مربوط به انسان نیست مربوط به روبات هاست و اگر غیر از این تلاش می کنید نیروی خود را بیهوده هدر می دهید.
اما نکاتی هست که باید خطاب به جماعت بگویم: دیدید چه برسرتان آمد، و در همدستی با ارتشیان در طول دو دهه پیش همین بلا را سر کُردها آوردید و آنان را به خاطر یک اظهارنظر و نطق یا ملاقات به عنوان حامی تروریست حبس های طویل المدت برای شان بردید و حالا نوبت خودتان رسیده است! تصور نمی کردید که داد مظلوم این گونه دامن تان را بگیرد (همان گونه که اردوغان اینک مست قدرت است –بعضی ها نخورده مست اند و مستی قدرت از این جمله است- و تصورش را نمی کند روزی نوبت خودش برسد) و خیال کردید چون نماز می خوانید و روزه می گیرید و به اسلام اعتقاد دارید، با دیگران و به خصوص مخالفان هر کاری کردید کردید. حالا زمان آن رسیده است که در خانه ها و زندان ها هم کتب دینی و سیره پیامبر اسلام را دوباره بخوانید و هم پیرامون آنچه با اقلیت ها و کردها در طول این سال ها کردید، تأمل کنید و “برایتان اینک زمان آزمونی دیگر است”.
