همزمان با برگزاری مجمع سالانه سازمان بهداشت جهانی که در آن مقامات نزدیک به ۲۰۰ کشور درباره بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ بحث کردند،در هفته‌های اخیر بحث بر سر ایده خــروج ویـــروس SARS-CoV-2 از آزمایشگاهی در ووهان چین تشدید شده است.
پس از مجمع سال گذشته، WHO از انجام مرحله اول تحقیق در مورد ریشه همه‌گیری در اوایل سال ۲۰۲۱ حمایت کرده بود. مقام‌های دولت آمریکا هم به تازگی بار دیگر انگشت اتهام را به‌سوی چین گرفته‌اند و از تحقیقات تازه در این رابطه خبر داده‌اند.
منشأ پاندمی کجاست؟
بیشتر دانشمندان می‌گویند SARS-CoV-2 ریشه طبیعی دارد و از حیوان به انسان منتقل شده است. با این حال، ایده نشت ویروس از آزمایشگاه منتفی نشده است و بسیاری خواستار تحقیق عمیق‌تر در مورد این فرضیه هستند که ویروس از انستیتوی ویروس‌شناسی ووهان چین که نخستین موارد بیماری کووید-۱۹ از آنجا گزارش شد، ظهور کرده است.
آمریکا، استرالیا، اتحادیه اروپا و ژاپن درخواست یک تحقیق همه‌جانبه درباره ریشه این ویروس از چین کرده‌اند. سازمان بهداشت جهانی هنوز زمان فاز بعدی تحقیقات را مشخص نکرده اما چین درخواست کرده است که این کاوش درباره سایر کشورها هم انجام شود.
چرا انگشت اتهام به سمت چین رفت؟
تلاش‌های بازدارنده و اطلاعاتی که چین درباره گذشته از بین برده است به تردید درباره ریشه‌های این ویروس از یک آزمایشگاه دامن زده است. براساس گزارش‌های موثق، مقامات دولت چین در ابتدای شیوع کووید-۱۹ و همینطور بیماری سارس داده‌های مهم بهداشت عمومی را معدوم کردند.
دانشمندان برای نظریه ساخت ویروس در آزمایشگاه، شواهد کافی ندارند، از آن‌سو درباره این که این ویروس منشا طبیعی دارد هم مستندات کافی در دست نیست. بسیاری از محققان بیماری‌های عفونی اتفاق نظر دارند که محتمل‌ترین سناریو این است که ویروس به‌طور طبیعی تکامل‌یافته و از خفاش یا مستقیما به یک شخص یا از طریق یک حیوان واسط دیگر منتقل شده است. ایده‌های محققان از ریشه‌های طبیعی این بیماری‌ها حمایت می‌کند. خفاش‌ها به‌عنوان حاملان ویروس‌های کرونا شناخته می‌شوند و دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که ژنوم SARS-CoV-2 بسیار شبیه به RATG13 کرونا ویروسی است که نخستین بار در خفاش نعل اسبی در جنوب چین در سال ۲۰۱۳ دیده شد. اما فقط ۹۶ درصد ژنوم RATG13 با SSARS-CoV-2 یکسان است و این نشان می‌دهد که یکی از نزدیکان ویروسی که به انسان منتقل شده، ناشناخته مانده است.
نکته‌های کلیدی
از نظر تئوری، کووید-۱۹می‌تواند از چند طریق از آزمایشگاه آمده باشد. ممکن است محققان SARS-CoV-2 را از حیوان جمع‌آوری کرده و در آزمایشگاه برای مطالعه نگه داشته باشند و یا اینکه از طریق مهندسی ژنوم کروناویروس تولید شده باشد. در این سناریو، احتمال دارد یک نفر به‌طور عمدی یا غیرعمدی به ویروس مبتلا شده و آن را به سایرین منتقل کرده و پاندمی آغاز شده باشد. هم‌اکنون هیچ شاهد واضحی برای حمایت از این سناریوها وجود ندارد اما غیرممکن هم نیستند. ولی شایعاتی که مردم درباره نشأت‌گرفتن ویروس از آزمایشگاه دهان به دهان می‌چرخانند، فقط حدس و گمان است.
رسانه‌های علمی داخلی گزارش دادند؛ بسیاری از حامیان نظریه خروج ویروس از آزمایشگاه می‌گویند که ویروس ویژگی‌های غیرمعمولی دارد و توالی ژنتیک نشان می‌دهد که توسط انسان مهندسی شده است. عده دیگری معتقدند که این ویروس با قصد و غرض بین مردم منتشر شده است.
تحقیقات روی ریشه شیوع‌ها معمولا سال‌ها زمان می‌برد و برخی از مقصران ناشناخته باقی می‌مانند. برای شناسایی عامل پاندمی سارس که از طریق خفاش به انسان منتقل شده بود، ۱۴ سال زمان برد. تحقیق درباره ریشه بیماری‌های عفونی کار پیچیده‌ای است؛ چرا که شیوع بین حیواناتی که معمولا میزبان اصلی ویروس‌ها نیستند، مانند سیوت، اغلب پراکنده است.
محققان باید حیوان اصلی را پیدا کنند پیش از این که بمیرند یا عفونت در آنها از بین برود. حتی اگر تست حیوانات مثبت شود، ویروس‌های پیداشده در مدفوع، خون یا بزاق آنها اغلب تنزل پیدا کرده است که تعیین توالی کل ژنوم پاتوژن را دشوار می‌کند. اما از زمان آغاز شیوع دانشمندان پیشرفت‌های خوبی در مورد منشا ویروس داشته‌اند. برای مثال گزارشی که در ۲۷ می منتشر شد نشان داد که کرونا ویروس یافت شده در خفاش‌های جنوب چین ممکن است به SARS-CoV-2 بسیار نزدیک‌تر باشند تا RATG13.
برای پیداکردن حیوان میزبان واسط، محققان در چین بیش از ۸۰ هزار حیوان اهلی و وحشی را مورد آزمایش قرار دادند که تست ویروس SARS-CoV-2 هیچ‌کدامشان مثبت نبود. اما این تعداد فقط جمعیت کمی از حیوانات این کشور را در بر می‌گیرد و برای رسیدن به نتیجه قاطع، تست‌های بیشتری روی حیواناتی که ارتباط بیشتری با مردم دارند، نیاز است.
اما در نهایت، شیوع ویروس بین انسان‌ها مطمئنا به معنی مهندسی شدن آن نیست. این ویروس بین موش‌ها و همچنین بین راسوها نیز مشاهده شده که پستانداران گوشتخوار را هم آلوده می‌کند. از سوی دیگر ویروس منتشرشده بین انسان‌ها مدام در حال تکامل و جهش است.
قابل انتقال‌ترین نوع ویروس کرونای عامل بیماری کووید-۱۹ نخستین بار در هند دیده شد که جهش در نوکلئوتیدهای رمزگذاری‌کننده محل تجزیه فورین آن باعث می‌شود ویروس، بهتر سلول‌ها را آلوده کند.
