باریکترین و نازکترین سد قوسی تاریخی جهان، پس از ۷۰۰ سال همچنان در طبس پابرجا و فعال است.
این سد با نام کریت در 56 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان طبس، در نزدیکی روستای چیروک و در ارتفاع 640 متری از سطح دریا واقع شده است.
حجم مخزن سد تاریخی کریت بیش از یک میلیون متر مکعب است که از قرون گذشته آب روستاهای پایین دست از این منبع تامین می شد و از این رو در آبادانی و تأمین معشیت مردم منطقه سهم قابل توجهی داشته است.
مدیر کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی گفت: محاسبات به کار رفته در ساخت این سد آنقدر دقیق است که رئیس سابق کمیته بین‌المللی سدهای بزرگ، سد کریت را شگفت‌آورترین ساخته دست بشر در قرون وسطی می‌نامد.
رمضانی افزود: بنا به گفته اهالی منطقه طبس، این بند 700 سال قدمت دارد، اما روایت مستند در تاریخ کرمان، حکایت از تعمیر این بند در اواسط قرن پنجم هجری یعنی بیش از هزار سال پیش توسط ملک قاورد دارد.
به طور کلی با توجه به تنوع مصالح به کار رفته، سنگ نگاره‌های مربوط به دوران ساسانی بر بدنه و حفره سد و ساختار کلی بنا در مرحله تعمیر، می‌توان استنباط کرد که بند کریت متعلق به چند دوره زمانی مختلف است.
سد کریت با وجود گذشت سال‌ها هنوز هم شکل قوسی خودش را حفظ کرده و در عکس‌های هوائی گرفته شده هم، این موضوع به خوبی قابل مشاهده است. قوسی بودن این سد سبب مقاومت بالای آن در برابر حوادث طبیعی همچون زلزله هفت و چهار‌دهم ریشتری 25 شهریور ماه سال 1357 شده است.
مدیر کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی گفت: ارتفاع قسمت بیرونی سد از کف رودخانه، 52 متر، عمق حوضچه آبگیر 20 متر و طول آن در قسمت تاج 52 متر و ضخامت تاج هم یک و دو دهم متر است.
نکته جالب اینجاست که سد کریت محل مخصوصی برای خروج آب اضافی بعد از پرشدنش ندارد، برای همین آب‌های اضافی ناشی از سیلاب‌ها ، بعد از پر شدن سد، از روی بدنه سد بیرون می‌ریخته و این موضوع نشان می‌دهد که بدنه سد بسیار محکم ساخته شده که با وجود گذر سیلاب‌های زیاد از روی آن خراب نشده است.
رضایی افزود: مصالحی که در ساخت بدنه سد به کار رفته، ساروج و سفیده تخم مرغ ( برای چسبندگی بیشتر ) و ماده اصلی ملات آهک و شن و خاک است که مقاومت زیادی در برابر انحلال و تخریب دارد.
هم اکنون دیگر از سد کریت برای ذخیره آب استفاده نمی‌شود، چون عمر مفید سد تمام شده و به جز 5 تا 6 متر از داخل سد که قابل استفاده است، داخل آن پر از رسوب شده و لایروبی نکردن آن در طول زمان، مانع از آبگیری مجدد آن می‌شود. هم اکنون از این سد به صورت ویژه نگهداری نمی‌شود چون چند وقتی است که بالاتر از این سد، یک سد بتونی و وزنی به شکل قوسی ساخته شده است.
به گزارش واحد مرکزی خبر؛ همین که سد جدیدی برای آب گیری ساخته‌اند و آب به سد تاریخی کریت فشار نمی‌آورد، باعث می‌شود احتمال تخریب آن از بین برود. نوع ساخت سد کریت به قدری خاص و مبتکرانه است که بسیار مورد توجه کارشناسان خارجی قرار گرفته است.
این سد باستانی در سال 1379، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
