بازاریابی برای خرید و فروش حیات‌وحش، اگرچه امری غیرقانونی است اما هم در فضای مجازی و هم به‌صورت حضوری در کشور انجام می‌شود. فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی، مدت‌هاست که به‌دنبال لایحه حمایت از حیات وحش برای جلوگیری از قاچاق و آزار حیوانات است.
به‌گفته سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس، خرید و فروش حیوانات وحشی در ایران برای برخی سودجویان تبدیل به بازار جذابی شده است؛ آنقدر که حاشیه شهری مانند تهران را به بازاری ثابت برای این تجارت و ابزار درآمدزایی تبدیل کرده است.
گردش مالی بازار خرید و فروش حیات‌وحش بسیار بالاست. به‌طوری که به‌گفته علیرضا ساجدین، رئیس مرکز فوریت‌های سایبری یگان حفاظت محیط‌زیست، قاچاق حیات‌وحش دومین بازار پرسود پس از موادمخدر است. او با اشاره به این که در این بازار قیمت‌ها ثابت نیست، می‌گوید: هرکس هر قیمتی که بخواهد روی حیات‌وحش می‌گذارد و بسته به مشتری‌ای که پیدا کرده آن را می‌فروشد. یک پرنده شکاری می‌تواند ۲ تا ۱۰ میلیون تومان قیمت داشته باشد و اعلام قیمت می‌تواند برای این تخلف، خلافکار جدید جذب کند. علیرضا ساجدین در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: بیشترین خرید و فروش حیات‌وحش در فضای مجازی رخ می‌دهد. در مورد سایت‌های داخلی مانند دیوار و شیپور به همکاری‌های متقابل خوبی رسیده‌ایم، ولی بیشترین تخلف از بستر اینستاگرام و تلگرام رخ می‌دهد که سرورهای آن در ایران نیست.
براساس تفاهمنامه‌ای که در سال ۱۳۹۸ سازمان حفاظت محیط‌زیست با پلیس فتا منعقد کرد، اتفاقات مثبتی برای رصد قاچاق حیات‌وحش رخ داد ولی به‌گفته این مقام مسئول این نهاد هم به‌سختی خلافکاران را از طریق فالوئرها، آدرس محل سکونت، شماره حساب‌ها، شماره تلفن‌ها و… پیدا می‌کند چراکه گستره فعالیت این جرم بسیار بالاست. او معتقد است که مردم باید از قیمت جریمه‌های خرید و فروش حیات وحش خبر داشته باشند و بدانند که خرید و فروش آن به تنوع زیستی چه آسیب‌هایی می‌رساند. حذف هر فرد از پرنده‌های شکاری به‌عنوان رأس هرم‌بودن این گونه‌ها، آسیب بسیار زیادی به حیات‌وحش و اکوسیستم وارد می‌کند.
براساس قانون شکار و صید و قانون مصادیق مجرمانه که امسال از طریق دادستانی کل کشور تصویب شد، خرید و فروش و آگهی حیات‌وحش خلاف است و برای آن علاوه بر جریمه نقدی، حبس نیز درنظر گرفته شده است. مسئولان یگان حفاظت محیط‌زیست معتقدند شکل و میزان تقاضا، نوع حیوان و قیمت عرضه را تعیین می‌کند. به‌گفته علیرضا ساجدین، رئیس مرکز فوریت‌های سایبری یگان حفاظت محیط‌زیست قاچاق حیات‌وحش، قاچاقچیان به‌دنبال هرگونه جانوری که تصور کنید و مشتری داشته باشد، هستند؛ از گونه‌های پستانداران تا گربه‌سانان بزرگ‌جثه.
افراد متمول نیز به‌دنبال داشتن شیر و پلنگ و ببر هستند که در باغ‌های خصوصی خود در حومه تهران داشته باشند. او می‌گوید: متأسفانه این رویه در حال باب‌شدن است و همکاری‌هایی‌دراین‌خصوص در دستگاه‌های دولتی علی‌الخصوص صداوسیما و حتی سلبریتی‌ها وجود ندارد. استفاده از حیات‌وحش در سریال‌های تلویزیونی باعث ترویج خرید و فروش حیوانات در همه سطوح می‌شود؛ فرد پولدار خریدار شیر و پلنگ می‌شود و فرد طبقه متوسط به‌دنبال خرید سنجاب می‌رود. غیر از پستانداران بزرگ‌جثه، انواع خزندگان مانند مار پیتون و ایگوانا و جونده‌هایی مانند سنجاب خریدار دارد و طرفه اینکه این حیوانات با پست به اقصی نقاط کشور ارسال می‌شود. رئیس مرکز فوریت‌های سایبری یگان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: قاچاقچیان از سنجاب توله‌کشی می‌کنند و با بسته‌های پستی، یک‌روزه با اتوبوس یا پست به‌دست مشتری در هر جای کشور می‌رسانند. مکاتباتی با اداره پست و شرکت‌های باربری کرده‌ایم که محموله‌های پستی را چک کنند ولی هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم. اکثر باربری‌ها پرندگان شکاری را مثل عقاب به‌راحتی حمل می‌کنند و به مشتری تحویل می‌دهند.
باغ‌وحش‌های متخلف
به جز مرزهای جنوبی برای قاچاق پرنده‌های شکاری به‌دلیل وجود مشتری در کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس، کریدور اصلی ورود حیات‌وحش قاچاق، مرزهای پاکستان و افغانستان در استان سیستان و بلوچستان است و خروجی آن مرزهای کردستان. ورود حیات‌وحش از مبادی رسمی گمرک فقط با مجوزهای رسمی سازمان حفاظت محیط‌زیست رخ می‌دهد و آخرین آن سرنوشت همان گورخرهایی بود که یکی‌شان در گمرک تلف شد و دیگری در باغ‌وحش صفادشت.
اما به‌گفته این مقام مسئول، باغ‌وحش‌ها یکی از مبادی فروش حیات‌وحش به طبقه متمول کشور است. او می‌گوید: یکی از معضلات اصلی ما باغ‌وحش‌ها هستند. این مراکز مگر با فروش بلیت ۴۰ الی ۵۰ هزار تومانی چقدر می‌توانند درآمد داشته باشند که کفاف نگهداری روزمره حیوانات اعم از غذا و واکسن و… را بدهد؟ برخی از این باغ‌وحش‌ها با توله‌کشی، هر گربه‌سان نظیر توله شیر را ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان به افراد پولدار می‌فروشند.
او معتقد است که بسیاری از باغ‌وحش‌ها حداقل یک خلاف را در پرونده‌هایشان دارند. بسیاری از تخلفاتشان هم قابل رصد نیست و بارداری گونه‌هایشان را هم به سازمان حفاظت محیط‌زیست اطلاع نمی‌دهند.
بستر قاچاق حیات‌وحش بسیار گسترده است و تا زمانی که مشتری‌هایی برای خرید وجود دارند، عرضه‌کننده‌هایی‌نیز برای ارائه وجود خواهند داشت. علیرضا ساجدین در گفت‌وگو با همشهری از شهروندان خواسته است درصورت مشاهده هرگونه تخلف در این زمینه، ضمن گزارش به یگان حفاظت محیط‌زیست، صفحات مجازی خرید و فروش حیات‌وحش را نیز ریپورت کنند. به‌گفته او، مردم به‌خصوص رانندگان تاکسی‌های اینترنتی باید بدانند که حمل‌ونقل حیات‌وحش می‌تواند برای آنها تبعات حقوقی داشته باشد، چراکه جرم قاچاق حیات‌وحش مثل قاچاق موادمخدر است.
بازاریابی برای حیات‌وحش در پت‌شاپ
بازار خرید و فروش آنلاین حیات‌وحش پیچیده و فراگیر است و با بلاک یا متوقف شدن یک صفحه در اینستاگرام، چندین صفحه دیگر شروع به‌کار می‌کند. بازارهای حضوری نیز به مراکزی برای بازاریابی حیات‌وحش قاچاق تبدیل شده است. کافی است سری به بازار خلیج‌فارس در اتوبان آزادگان تهران بزنید تا با کمی پرس‌وجو به فروشنده واقعی شیر و ببر برسید.
رسانه‌های داخلی نوشتند؛ رئیس مرکز فوریت‌های سایبری یگان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید که با شهرداری تهران برای جمع‌آوری این مرکز به توافق نرسیده است چراکه در این مکان غرفه‌داران در ظاهر پرنده‌های زینتی می‌فروشند که فروششان منع قانونی ندارد. او می‌گوید: نیروهای سازمان حفاظت محیط‌زیست گاهی به این مکان سرکشی کرده‌اند و با قشری مواجه شده‌اند که به‌دنبال درگیری و مجادله هستند. در آنجا شاید با غرفه‌های خالی مواجه شوید که در ظاهر چیزی برای فروش ندارند. ولی عملا سفارش‌گیری برای قاچاق حیات‌وحش از آنجا شروع می‌شود. عکس را نشان می‌دهید و جنس را در هر جا که بخواهید تحویل می‌گیرید.
علاوه بر بازار خلیج‌فارس، بازاریابی برای حیات‌وحش به مغازه‌های پت‌شاپ نیز سرایت کرده است. علیرضا ساجدین می‌گوید: در چند سال اخیر پت‌شاپ‌ها زیرنظر اتحادیه پرنده‌فروش‌ها توسعه یافته‌اند ولی این صنف نظارتی بر قاچاق حیات‌وحشی که در آنجا رخ‌می‌دهد، ندارد. رصدهای ما نشان داده است که برخی از این پت‌شاپ‌ها که در اینستاگرام هم صفحه دارند و از اتحادیه مجوز گرفته‌اند، به قاچاق حیات‌وحش هم مشغولند و مشتری‌یابی می‌کنند.
