در بسیاری از کشورهای دنیا روش درمانی رحم اجاره ای، یا رحم جایگزین ممنوع است. در بسیاری دیگر پرداخت و دریافت پول به این علت ممنوع است و فردی که رحم خود را اجاره میدهد باید به شکل داوطلبانه حاضر به این کار شود. اما در ایران بر اساس فقه شیعه هر دو جایز است. زنی که تخمک متعلق به اوست مادر بوده و زنی که رحم خود را در اختیار قرار داده مادر رضایی خواهد بود. یعنی بر خلاف کشوری همچون فرانسه، حدود 12 سال است که زوج های نابارور در ایران میتوانند از این شیوه درمان استفاده کنند. ماجرا به این شکل است که اسپرم مرد و تخمک زن در آزمایشگاه لقاح داده میشوند و «گامت» به رحم زن دیگری منتقل میشود تا او این جنین را تا تولد در رحم خود نگهداری کند. در ایران این مجوز به زوج هایی که خانم، به دلایل پزشکی توان حمل جنین و وضع حمل را ندارد ارایه میشود.
با اینکه این شیوه درمانی در ایران قانونی است اما قانون در این زمینه بسیار ناقص به نظر میرسد. به طور مثال سازمان ثبت احوال بر اساس نام زنی که کودک را به دنیا آورده شناسنامه را صادر میکنند و نه مادر واقعی. در این راستا زوج ها و بیمارستان ها دست به عملی غیرقانونی میزنند و زن حامل جنین را با شناسنامه مادر واقعی جنین بستری میکنند.
به گفته ناظران خبرگزاری فرانسه، برخی از زوج ها به علت انتخاب نادرست «مادر جایگزین» درگیر زنانی میشوند که معتاد هستند و برای پول مواد خود دست به این کار میزنند که مسلما برای سلامت کودکان مضر است و یا به علت نبود قانون دقیق و مدون در این زمینه به نحوی از خانواده ها اخاذی میشوند و پول بیشتری نسبت به توافق اولیه درخواست میشود. به گفته ناظر ما در تهران، «دست در این کار زیاد شده» و بسیاری از زنان و دخترانی که به هر دلیل حاضرند رحم خود را اجاره دهند، در سالن های مراکز ناباروری به دنبال زوج هایی میگردند که آنها خود به دنبال «رحم اجاره ای» هستند. افرادی که الزاما قابل اطمینان نیز نیستند.
سازمان های معتبری مانند موسسه ناباروری رویان نیز خود لیستی از خانم های «قابل اطمینان» برای معرفی به زوج های خواهان دارند اما باید در صف های انتظار چند ساله منتظر ماند.
در بسیاری از شبکه های اجتماعی و یا فروم های مخصوص مادران و نوزادان درخواست هایی به این شکل دیده میشود
زهرا تهران در این رابطه به ناظران می گوید: «یخچال خانه‌ام در این 9 ماه به قدری پر بود که در تمام زندگی‌ام ندیده بودم»
زهرا، خود را پل بین زوج های نابارور و زنانی که حاضرند رحمشان را اجاره دهند میخواند، اوسال ها در بخش زایمان بیمارستان ها پرستار بوده و حالا بعد از بازنشستگی به پزشکان «رحم های جایگزین مطمین» را معرفی میکند.
خانم هایی که رحم اجاره ای در اختیار میگذارند یا بیوه هستند و یا طلاق نامه دارند و یا اینکه شوهر دارند و شوهرشان به این کار راضی هستند و من هم خانم هایی را به زوج ها معرفی میکنم که خودم از هر لحاظ آنها را ضمانت میکنم این خانم ها از طریق آشنایان معرفی میشوند. من همه جوره از این ها تحقیقات میکنم و آزمایش های پزشکی کاملی هم از اینها گرفته میشود. در مواردی که این خانم ها شوهر داشته باشند که فراوان هم هستند من پیش از اینکه با آنها صحبت کنم با شوهرشان صحبت میکنم که متوجه بشوم کاملا راضی هستند یا خیر و اینکه آنها هم باید به مواردی متعهد بشوند مثلا نباید طی این 9 ماه با همسر خود سکس داشته باشند و باید تعهد بدهند در این زمینه. 15 روز پس از واردن شدن نطفه به رحم، آزمایش حاملگی گرفته میشود، در صورتی که آزمایش مثبت بود قرارداد بین والدین و خانم صاحب رحم اجاره ای بسته میشود.
تاکید شده که مراکز ناباروری خود خانم هایی که حاضر به «اجاره رحم» خود هستند را در اختیار دارند
طی این قرارداد، خانم صاحب رحم تضمین میکند طی 9 ماه به هیچ گونه کار و اقدامی که برای جنین خطرناک است دست نزند، داروهایی که پزشک معالج تجویز میکند استفاده کند، از سوی دیگر خانواده صاحب جنین نیز متعهد میشود تا تمامی هزینه های این خانم را طی این نه ماه به عهده بگیرند. هزینه هایی از قبیل رفت و آمد، خرد و خوراک، دارو و درمان، مسکن. همچنین دستمزدی در حدود 20 میلیون تومان که با باقی مخارج کلا، چیزی حدود 35 میلیون تومان هزینه برمیدارد.
قراردادی که ما تنظیم میکنم توسط چند وکیل نوشته شده، این قرارداد درست مثل یک معامله تجاری است. در برابر مقدار مشخصی از پول این خانم ها موظفند کارهای لازم را انجام دهند و چون شکل یک معامله رسمی دارد نمیتوان در آن مشکلی ایجاد کرد، طبق قرارداد خانواده ها حق دارند مرتبا به خانم حامله سر بزنند تا از همه چیز مطمین باشند. البته گاهی مسایل غیرقابل پیشبینی هم رخ میدهد، به طور مثال موردی داشتیم که جنین در 5 ماهگی مرد، از لحظه مرگ جنین، قرارداد فسخ میشود.
طبق تجربه من بیشتر این خانم ها ناگهان به مشکلات شدید مالی برخورده اند به خصوص در زمینه تهیه مسکن. این خانم ها با پولشان خانه رهن میکنند.
خانم هایی داریم که حتی چند بار رحم خود را اجاره داده اند. خانم بسیار با شخصیتی هست که شوهرش به خاطر چکی صد میلیونی تحت پیگرد بود تا حالا دوبار این کار کرده تا شوهرش زندانی نشود.
یا بیوه ای 23 ساله چند سال پیش با 16 میلیون در روستایی در استان گلستان که زندگی میکرد برای خودش یک خانه بخرد. در واقع این پول زندگی این خانم ها را متحول میکند و این کودک هم زندگی آن خانواده را.
معمولا زوج ها نیز به این خانم ها لطف زیادی دارند مثلا خانمی به من میگفت من در تمام عمرم اندازه این 9 ماه یخچال خانه ام پر از خوراکی نبوده است، یا خانم دیگری بود اصلا خانه اش فریزر نداشت و خانواده صاحب جنین، اول برایش فریزر خریدند. یکی از مهمترین دلایلی هم که مشکلی تاکنون پیش نیامده همین است. البته نباید از این بگذریم که این خانم ها اساسا احساس انجام کار خیر هم میکنند.
من میدانم زنانی هم هستند که رحم خود را اجاره میدهند اما برای صاحبان کودک مشکلاتی هم به وجود می آورند. حتی گاهی چون یک سری مسایل رعایت نشده و به بچه وابستگی عاطفی میکنند.
در این زمینه باید کارهایی کرد که از نظر روانی خانم صاحب رحم به بچه وابسته نشود، روی سینه خانم ها چسب زده میشود که هم شیر نیاید و هم آنها به بچه شیر ندهند. البته در این زمینه دارو هم به خانم ها داده میشود، نکته دیگر اینکه این خانم ها پس از زایمان به هیچ وجه کودک را دیگر نمیبینند.
جالب اینکه ما مراجعانی از خارج ایران از جمله امریکا و ایتالیا نیز داشتیم. البته اینها اصالتا ایرانی بودند اما چون آنجا ممکن نبود، اینجا این کار را انجام دادند. سال پیش زوجی از تگزاس امریکا با همین روش در ایران صاحب یک دوقلوی پسر و دختر شدند. نطفه ها را به صورت فریز شده به ایران ارسال کردند، ما در اینجا آن را در رحم قرار دادیم، بهمن ماه سه هفته مانده به زایمان، مادر کودک از تگزاس به ایران آمد، از طریق سفارت سوییس شناسنامه دوقلوهای خود را گرفت با دو نوزاد پسر و دخترش بازگشت.
یک دکتر بسیار معروف ایرانی در انگلیس به من میگفت در تجربه ای که داشته 10 سال طول کشید تا برای کودک در آن کشور شناسنامه صادر شود.
