دکتر کاوه احمدی علی آبادی
عضو هیئت علمی دانشگاه آبردین با رتیه پروفسوری
عضو جامعه شناسان بدون مرز(ssf)
اقدام اخیر بیش از 30 کشور جهان در اسکان 100 هزار آواره جنگ های سوریه و عراق گرچه تصمیم مهمی بود، اما برای بحران آوارگان در خاورمیانه مکفی نیست و ما با توجه به شرایط حاکم بر اوضاع منطقه باید برنامه ریزی کنیم و به “راهکارهای مقطعی” بسنده نکنیم. وقتی نیروهای ائتلاف جهانی علیه تروریست ها در خاورمیانه پیش بینی کرده که جنگ فقط با داعش 3 تا 5 سال طول می کشد، یعنی باید علاوه بر طرح های نظامی برای آن، راهکارهایی برای اسکان هم موقت و هم دائم آوارگان اتخاذ کنیم. چون جنگ تنها شامل عملیات نظامی نمی شود و ویرانی ها و آوارگان نیز از تبعات هر جنگی است که اگر برای شان فکری نشده باشد، منجر به بحران و حتی چه بسا شکست عملیات نظامی می گردد.
کشورهای همسایه سوریه حجم بزرگی از بار آوارگان را بر دوش می کشند و آن از مرز بحران نیز گذشته است و باید ائتلاف جهانی و کشورهای غربی و عربی فکری اساسی برای آن بکنند و با افق جنگ منطقه ای 3 تا 5 ساله ای که جهت جنگ با تروریست ها در منطقه تعریف کرده اند، بر سیل آوارگان مدام افزوده نیز خواهد شد، اما متأسفانه به جز اقدامات “دقیقه نودی” هیچ برنامه ای برای حل این بحران و طوفان انسانی آوارگان پیش بینی نشده است.
در این میان، راهکارهایی عملی با توجه به مقتضیات موجود هست. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس می توانند بسیار بیش از کمک مالی صرف به آوارگان کمک کنند و پذیرای شمار قابل ملاحظه ای از آنان گردند. این در حالی است که برخی از این کشورها همچون امارات متحده عربی و قطر و بحرین در برنامه های مهاجرتی شان پذیرای تعدادی از شهروندان کشورهای دیگر و دادن تابعیت به آنان هستند و حالا چه کسانی بهتر از اعراب منطقه و چه فرصتی بهتر از مهاجرت های اجباری بسیاری از نخبگان کشورهای منطقه (سوریه، عراق، لیبی و یمن). کشورهای عربی منطقه که در تجهیز داعش در منطقه در گذشته نقش داشتند، بیش از دیگران در این زمینه مسئول اند و حداقل باید از طریق جذب آوارگان جبران مافات کنند.
کشورهای ائتلاف جهانی و به خصوص اتحادیه اروپا و آمریکا باید علاوه بر جذب آواره به دو شکل “دائمی و موقت”، سازوکارهای دیگری را که قبلاً برای جذب مهاجران داشتند، تغییر دهند و معطوف به آوارگان سوری، عراقی و لیبی و کردهای مناطق درگیری کنند. ناگزیرم که به برخی از آن ها اشاراتی موردی کنم. ایالات متحده آمریکا سالیانه تعدادی زیادی داوطلب مهاجرت به کشورش را از طریق لاتاری می گیرد. مطلعم که امسال نیز آن برنامه (قرعه کشی گرین کارت) ادامه دارد، در حالی که اینک چنین جذب مهاجری چه ضرورتی می تواند داشته باشد، وقتی همان میزان از افراد را می تواند از آوارگان خاورمیانه و به خصوص کشورهایی مثل عراق و سوریه و لیبی و غیره بگیرد. استرالیا و کانادا همچون گذشته برنامه هایی برای جذب نخبگان سراسر دنیا به خصوص خاورمیانه دارند. اتفاقاً بسیاری از آوارگان سوریه و عراق و لیبی و کردها از نخبگان و اهل مهارت و فن هستند که با یک تغییر کوچک در طرح مهاجرین هر دو کشور می توانند جذب مهاجر را به این چند کشوری که گذشت محدود کنند تا بحران بگذرد و دوباره به الگوی سابق مهاجرت شان برگردند. متأسفانه استرالیا اخیراً پناهندگان غیرقانونی را به جزایر اطراف استرالیا می برد که از شرایط مناسبی برخوردار نیستند و همین طور که در گزارش مجلس استرالیا آمده بود، شرایط حاکم بر آنجا مناسب و متناسب با معیارهای حقوق بشری نیست و به همین سبب شورش هایی را بدنبال داشته است و پیگیری آن حتی می تواند در آینده برای دولتمردان کنونی استرالیا مشکل ساز شود. دولتمردان استرالیا می توانند به جای پناهندگانی که به استرالیا پناه می برند، آوارگانی را در این جزایر اسکان دهند که اتفاقاً بدنبال مکانی آرام و به دور از هیاهو هستند؛ چیزی که درخصوص پناهندگان که بدنبال زندگی بهتر هستند صدق نمی کند و آن جزایر به دور از تمدن برایشان حکم جزایر مرده را دارد.
درست است که اتحادیه اروپا در این زمینه در تنگناست، اما اعضای مختلف آن به یک میزان قبول مسئولیت نکرده اند. آلمان که بیش از دیگر کشورها در تنگنای جذب مهاجرین است، بیش از سایر کشورهای اتحادیه اروپا مسئولیت قبول آوارگان سوری و عراقی را برعهده گرفته است و در هر زمینه ای که –از آموزش کردها و عراقی ها تا کمک های تسلیحاتی- قبول مسئولیت کرده ثابت کرده که حرف اش عمل است و همه این کارها را نیز بدون تبلیغات و سرو صدا و سریع و موثر انجام داده و نشان می دهد که بیهوده نیست در اروپا در اکثر زمینه ها پیشرو است. کشورهای شرق اروپا که مشکل مهاجرین مثل کشورهای غرب و شمال اروپا ندارند باید قبول مسئولیت بیشتری در جذب آوارگان کنند. سازمان ملل نیز با طرح ریزی و ارئه طرح هایی جدید و جهانی –و ترجیحاً متعدد- که “همگان را متقاعد و مسئول در جذب آوارگان” می سازد، راه جلوی پیش پای دولت ها قرار دهد.
